Cuộc đời Khương Duy đã rẽ sang hướng mới khi ông
gặp Gia Cát Lượng năm 26 tuổi, và trải qua 36 năm sau đó để "cửu phạt Trung
Nguyên", kế thừa sự nghiệp "Bắc phạt" của Khổng
Minh.
Sau khi Lưu Bị mất, Lưu Thiền kế vị, đại quyền Thục
Hán nằm trong tay Khổng Minh Gia Cát Lượng.
Thời kỳ "hậu Lưu Bị", số người ủng hộ chiến dịch
"Bắc phạt" ngày càng ít, khiến Gia Cát Lượng từng phải 2 lần dâng sớ lên Lưu
Thiền "nói cho rõ tầm quan trọng của việc Bắc
phạt".
Đây cũng là giai đoạn mà Khổng Minh bắt đầu tìm
kiếm người kế thừa sự nghiệp của ông, liệu một trong số những danh tướng của
Thục Hán có khả năng gánh vác trọng trách Bắc
phạt?
Trong trận vây đánh Thiên Thủy, một "hiện tượng" đã
xảy ra, khi danh tướng Triệu Tử Long - người đứng đầu "ngũ hổ tướng" - bất ngờ
bị đánh bại bởi tay một nhân vật "vô danh tiểu
tốt".
Về sau, nhân vật nọ được biết đến chính là Khương
Duy. Ông là quân sự gia và chính trị gia nổi tiếng cuối thời Tam
Quốc.
Gia Cát Lượng dùng đủ mưu kế để thu phục Khương
Duy, sau đó đem hết sở học bình sinh truyền thụ lại, để phó thác cho Duy sự
nghiệp "hưng sư Bắc phạt".
Trong lực lượng Thục Hán, Khương Duy là "kẻ đến
sau" mà nhanh chóng vươn lên vị trí quyền lực, được gọi là "thế hệ cầm quyền thứ
5 triều Thục Hán".
Khương Duy được đánh giá là biết thức thời, kế thừa
ý chí của Khổng Minh, sách lược chiến tranh thực dụng của ông giúp Thục giữ vững
được an ninh quốc gia trong nhiều năm.
Sự nghiệp "cửu phạt Trung Nguyên" của Duy có thắng
có bại, song ông không hề thay đổi tinh thần "tiến hành cách mạng đến cùng",
luôn giữ được phong phạm của một chính trị gia lỗi
lạc.
Bản thân Khương Duy là một tài năng được lịch sử
ghi nhận, song tiểu thuyết "Tam Quốc diễn nghĩa" của La Quán Trung thậm chí còn
nâng hình tượng nhân vật này lên mức "sống oanh liệt, chết bi
tráng".
Trong "Tam Quốc Chí" của Trần Thọ, "đại nghĩa xuân
thu" của Khương Duy cũng không khác nhiều so với hình ảnh anh hùng trong "Tam
Quốc diễn nghĩa", cho thấy lịch sử và văn học Trung Quốc đã nhất trí trong đánh
giá đối với nhân vật này.
Tuy nhiên, dưới góc nhìn "thành bại luận anh hùng"
của sử gia hậu thế La Quán Trung, Khương Duy cũng là một "cuồng nhân chiến
tranh", là "tội đồ" dẫn đến sự đoản mệnh của triều Thục
Hán.
Các nhà nghiên cứu hiện đại cho rằng quan điểm trên
là bất công đối với Khương Duy.
Trên thực tế, trong thời kỳ "Tam Quốc đỉnh lập", so
sánh tương quan lực lượng với Tào Ngụy và Tôn Ngô, Thục là nước có thực lực yếu
kém nhất, lại nằm ở khu vực "dân ít, địa hình hiểm trở", bất lợi trăm
bề.
Nếu những "trụ cột" như Gia Cát Lượng hay Khương
Duy không triệt để áp dụng chính sách "Bắc phạt" để kéo điểm nóng chiến tranh ra
ngoài biên giới, thì trước sức ép "ngoại địch áp biên - trong còn đấu đá", Thục
Hán vốn không đủ khả năng duy trì triều đình tới 42
năm.
Có bình luận cho rằng, sự nghiệp "quang phục Hán
thất, nhất thống thiên hạ" mà Khổng Minh theo đuổi một đời là một mục tiêu xa
rời thực tế.
Việc Gia Cát Lượng chọn Khương Duy làm người kế
thừa, thực chất là "đeo gông vào cổ" vị tướng
này.
~ Tiêu chuẩn chọn người của Khổng Minh là
gì?
Có quan điểm cho rằng, mục đích của việc lựa chọn
Khương Duy là nhằm cân bằng quyền lực nội bộ giữa các phe phái ở Thục
Hán.
Thực tế, Khương Bá Ước không phải là lựa chọn số 1
của Gia Cát Lượng, mà là Mã Tắc.
Tam Quốc Chí viết - "Tắc, tự Ấu Thường, từng làm
Thái thú Việt Tây, tài trí hơn người, giỏi mưu kế quân
sự".
Lưu Bị khi còn sống từng khuyên Khổng Minh rằng Mã
Tắc là kẻ "nói hay làm dở, không nên trọng dụng". Nhưng Gia Cát Lượng không
nghe, vẫn hết mực bồi dưỡng và cho Tắc tham gia việc quân cơ yếu
sự.
Tuy nhiên, năng lực của Mã Tắc thực sự có nhiều hạn
chế, lần đầu xuất trận đã vấp phải thất bại, để mất yếu địa Nhai Đình của Thục,
trực tiếp dẫn đến thất bại của chiến dịch Bắc phạt lần
đó.
Khổng Minh đành "gạt lệ trảm Mã
Tắc".
"Ứng cử viên số 2" được đánh giá có khả năng kế
thừa Gia Cát Lượng là Ngụy Diên.
Ngụy Diên là nhân vật được mô tả "mờ nhạt nhất
trong chính quyền Thục Hán", nhưng lại là người "văn võ song toàn, trí dũng hơn
người".
Đặc biệt, tầm nhìn chiến lược của Ngụy Diên được
học giả đương đại đánh giá là "hiếm gặp trong hàng ngũ lãnh đạo Thục Hán", xứng
đáng là người cầm quyền thế hệ kế cận.
Đáng tiếc rằng, người xem trọng Ngụy Diên nhất là
Lưu Bị đã sớm "cưỡi hạc về trời", trong khi Khổng Minh vốn có quan điểm "vô cùng
tiêu cực" đối với Diên.
Gia Cát Lượng cũng chính là người bày mưu để triệt
hạ Ngụy Diên sau này.
Khương Duy dù là tướng tài, song Gia Cát Lượng cũng
không phải không có những sự lựa chọn khác.
Mãnh tướng dưới trướng Thục dù không phải xếp một
hàng dài, nhưng vẫn còn các bậc lão thành Vương Bình, Trương Dực... đủ khả năng
thống lĩnh ba quân.
Vậy, nguyên nhân nào khiến Khổng Minh khi tuổi đã
cao, lại quyết tâm lựa chọn Khương Bá Ước - một thanh niên ngoài 20 "vắt mũi
chưa sạch" - làm người nắm giữ đại quyền Thục
Hán?
~ Khổng Minh - Khương Duy chung chí
hướng
Khổng Minh ngay từ khi còn ở "thảo lư", dù chưa gặp
Lưu Bị nhưng đã vẽ sẵn bản đồ chính trị lâu dài cho Bị. Đó là trung hưng Hán
thất, trở về cố đô.
Khi Lưu Bị đã "yên vị" trên ngai vàng đất Thục,
nhiều người trong triều đình có khuynh hướng muốn yên ổn một phương. Ngay cả Lưu
Thiền cũng có suy nghĩ như vậy.
Một bộ phận không nhỏ văn thần - võ tướng nhà Thục
hy vọng không phải chiến tranh với Tào Ngụy, do đó phản đối chính sách Bắc phạt
của Khổng Minh.
Trước tình trạng này, Gia Cát Lượng bất ngờ khi
phát hiện "Khương Bá Ước thông hiểu binh pháp, lại có đảm lược, kiến giải sâu
sắc".
Chính Khổng Minh đánh giá Khương Duy - "Người này
trong lòng có Hán thất, mà tài năng hơn người".
Có thể nói, Gia Cát Lượng gặp được người "trong đầu
luôn lo nghĩ giang sơn Đại Hán" như Khương Duy, chẳng trách hai người trở thành
cặp bằng hữu "chí đồng đạo hợp".
~ Điều tiết mâu thuẫn phe phái
Ích Châu do Gia Cát Lượng thống trị, là đại bản
doanh của Thục Hán, tập hợp quân đội do Lưu Bị mang tới từ Trác Châu, bộ hạ cũ
tại Từ Châu, còn có các tướng bại lui ở Kinh Châu rút
về.
Ngoài ra, chủ yếu là lực lượng quân đội bản địa Ích
Châu.
Bên cạnh đó, một thế lực mới nổi lên là tập đoàn
hoạn quan thân tín của hậu chủ Lưu Thiền.
Nhiều bè phái cùng "hội tụ" một nơi, khiến chuyện
đấu đá phe cánh trong nội bộ Thục Hán liên tục phát sinh. Thậm chí, thế lực Tây
Xuyên cũ vẫn còn "hấp hối", rình rập thời cơ.
Khương Duy là một nhân vật đặc biệt, ông được cho
là xuất thân "phổ thông, không có bối cảnh đặc biệt", và là "đệ tử chân truyền"
của Khổng Minh.
Gia Cát Lượng tin rằng, để Khương Duy nắm quyền lực
quân sự, có thể khiến cho "cả nhà đều yên tâm".
~ Thiếu niên anh hùng
Xét về phương diện ra trận giết địch, Thục Hán
không phải đã hết mãnh tướng. Triệu Vân là nhân vật xuất chúng
nhất.
Tuy nhiên, thời kỳ hậu Lưu Bị, tuổi tác ông cũng
cao dần. Bên cạnh đó, Triệu Vân được cho là "rất ít thống lĩnh quân đội tác
chiến quy mô lớn", mà thường chỉ đóng vai trò tiên
phong.
Gia Cát Lượng cho rằng, Thục Hán trải qua nhiều năm
chiến đấu không dứt, kinh tế khốn đốn, những người tòng quân lâu năm khó tránh
nảy sinh tâm lý bất mãn, thậm chí quay sang nghi ngờ chính Khổng
Minh.
Việc đặt trọng trách vào thế hệ trẻ "mới nổi" như
Quan Hưng, Trương Bào hay Khương Duy là xu hướng tất yếu trong "sự nghiệp Bắc
phạt" của Gia Cát Lượng.
~ Tài năng quân sự của Khương
Duy
Danh tiếng của Khương Duy chỉ được biết tới khi ông
đánh bại được Triệu Vân, điều được coi là "bất khả thi". Có thể nói Khương Duy
là vị tướng "một đêm thành sao", danh vọng hiển
hách.
Triệu Vân là "cánh tay phải" của Khổng Minh trong
mọi cuộc chiến suốt hàng chục năm ròng. Cũng vì khinh địch nên Vân bại trong tay
Khương Duy.
Nhưng cũng vì vậy, Triệu Vân đã có ấn tượng rất tốt
với thanh niên Khương Duy "vô danh tiểu tốt" khi
ấy.
Có nhà nghiên cứu hiện đại cho rằng, chiến thắng
trước Triệu Vân là một "điểm cộng" rất lớn trong mắt Gia Cát Lượng, bởi bản thân
Triệu Tử Long cũng được đánh giá là "nhân tài ưu tú, tài đức kiêm
toàn".
Khi chiến thắng Triệu Vân, Khương Duy mới 26
tuổi.
Gia Cát Lượng sau này có thư để lại viết - "Khương
Bá Ước cần cù chính sự, tư duy thấu đáo, suy nghĩ chu
toàn.
Đám Vĩnh Nam, Lý Thường không bằng
được".
Vĩnh Nam, Lý Thường cũng là những nhân vật kiệt
xuất của Thục Hán, cũng được xem là "có tiếng tăm". Qua đó, đủ thấy Khổng Minh
đánh giá Khương Duy cực cao và cũng rất hài lòng với "đồ đệ"
này.
~ Anh hùng bạc mệnh
Khương Duy được đánh giá là "truyền nhân" xứng đáng
của Gia Cát Lượng.
Khổng Minh qua đời, Khương Duy khi ấy 32 tuổi đã
không phụ sự ủy thác của ông. Duy giương cao ngọn cờ Thục Hán và liên tiếp tiến
hành "cửu phạt Trung Nguyên", kể từ năm 247.
Thế nhưng, kết cục dành cho vị tướng "trung quân ái
quốc" Khương Duy lại vô cùng bi thảm.
Thục Hán diệt vong, Khương Bá Ước vẫn còn ôm hoài
bão "Đông Sơn tái khởi". Tiếc rằng thời vận đã qua, cả nhà lớn nhỏ bị giết chết
trong đám loạn quân, "ngay cả người nhặt xác cũng không
có".
Khương Duy có được "duyên kỳ ngộ" với Khổng Minh
năm 26 tuổi, cho đến 62 tuổi "công bại thùy thành", chết nơi đất
khách.
Cuộc đời "oanh liệt mà bi tráng" của vị truyền nhân
Gia Cát Lượng vẫn luôn là một trong những thiên sử hào hùng nhất của thời đại
Tam Quốc.