THIÊN THỨ NHẤT
KHỔNG MINH XUẤT SƠN
Chương III
TAM CỐ THẢO LƯ VÀ LONG TRUNG SÁCH
Lưu Bị khao khát cầu hiền sau khi hỏi han Từ
Thứ kỹ lưỡng, biết rõ Gia Cát Lượng là nhân tài mà mình đang cần, bởi vậy đặc
biệt quí trọng, tự mình dẫn hai đại tướng là Quan Vũ và Trương Phi đội tuyết lạnh
mùa đông mà đi, lần đầu đến lều cỏ ở Long Trung gặp Gia Cát Lượng.
1. Rồng lặn ao sâu: Lưu Bị thời trai trẻ.
Gia Cát Lượng năm ấy 27 tuổi, lòng đầy háo
hức lại được các bậc phụ lão Kinh Tương chú ý đến sau khi quan sát và khảo xét
cẩn thận, thấy mình lúc đó thực không có quyền, cũng không có tiền, chỉ sống gửi
bên cạnh Lưu Biểu; đã theo về với Lưu Bị đang chỉ huy một đạo quân, suốt đời
đem hết tâm trí vì sự nghiệp của minh chủ.
Lưu Bị tên chữ là Huyền Đức, người Huyện
Trác ở U Châu (nay là tỉnh Hà Bắc). Nghe nói ông là người thuộc hoàng tộc nhà
Hán (hậu duệ của Trung Sơn Tĩnh Vương Lưu Thắng). Sau này ông đã lợi dụng chiêu
bài đó, tạo ra một hình tượng đặc biệt về sự tranh bá quyền giữa đám quần hùng.
Tổ phụ của Lưu Bị là Lưu Hùng từng được cử
làm Hiếu liêm, làm quận lệnh quận Đông Phạm. Phụ thân là Lưu Hoàng sớm mất chỉ
làm được chức thư lại ở huyện, sau đó gia cảnh suy bại, thập phần khôn khó. Lưu
Bị khi còn nhỏ chỉ biết cùng với người mẹ goá đan chiếu cỏ đem bán để sông, cơ
hồ rơi vào tầng lớp dân nghèo.
Song người thiếu niên quý tộc lưu lạc này
tính tình lại rất khoát đạt, nghe nói nhà ông ở góc vườn có cây dâu lớn cao hơn
năm trượng, cành lá xoà ra như một cái lọng, có người giỏi xem phong thủy, cho
rằng cây ấy thực rất lạ, gần đó ắt có quý nhân. Cũng có thể lời ấy truyền đến
tai Lưu Bị, ông ta lúc còn chưa có đại chí đã thường cùng với bạn nhỏ tuổi chơi
đùa, bày đặt quán rượu dưới gốc cây mà nói rằng: "Ta có ngày sẽ ngồi cái xe có
lọng như thế này (Xe hoàng đế thường ngự giá). Người chú nghe nói kinh hãi lập
tức mắng rằng: "Không hiểu câu nói vọng ngôn này sẽ diệt cả nhà ư!” Song người
chú thấy những biểu hiện lạ ở Lưu Bị vẫn thường chu cấp cho.
Do ông ta là hậu duệ của hoàng tộc bởi vậy
vẫn kết giao được những người bạn quý tộc như Công Tôn Toản và Lưu Đức Nhiên,
cùng nhận Lô Thực, thái Thú quận Nho Cửu làm thầy. Lô Thực văn võ toàn tài, Lưu
Bị có cơ hội học hành thấu đáo, song phần học phí cơ hồ đều do ông bố của Lưu Đức
Nhiên chu cấp. Bà mẹ của Lưu Đức Nhiên không tán thành, song ông bố thì lại
nói: "Trong họ nhà ta nếu có được đứa bé ấy, thực là điều đáng mừng”. Song
trong nhãn quan của người thường, Lưu Bị không biểu hiện ra một chút gì đặc biệt.
Với Tào Tháo, từ nhỏ đã chăm học không biết mệt, kiến thức quảng bác, còn Lưu Bị
khi nhỏ thì trái lại, "không chăm đọc sách chỉ thích chó ngựa, đàn hát, mặc áo
đẹp”, không để ý đến cảnh nhà bần hàn vẫn là một kẻ lãng tử mà thôi. So với
Viên Triệu, Lưu Biểu, Lã Bố là những hào kiệt đời hán, ngoại diện của Lưu Bị
cũng không có gì đặc sắc. "Tam quốc chí” có chép, ông cao bảy thước rưỡi ta
(khoảng 1 mét 65), chỉ không nghịch ngợm bằng Tào Tháo mà thôi. Song tướng mạo
của ông lại quái dị, vành tai rất lớn, hai tay rất dài. Nghe nói khi ông ta thả
tay đứng thẳng ngón tay vượt quá đầu gối, mắt có thể liếc nhìn tai của mình. Dị
tướng như vậy, đã rất có ảnh hưởng trong dân chúng, đối với ông sau này, có thể
khiến người ta có cảm tình với ông, cũng có thể bị đả kích. "Tam quốc diễn
nghĩa” có chép, người đương thời thường gọi Lưu Bị là "ông tai to”.
Kể từ khi bắt đầu tuổi thanh niên, cá tính
của Lưu Bị rất đặc sắc. Ông khảng khái giúp người, lại không để ý làm gì, bởi vậy
ông nhận được sự tín nhiệm và cảm mến của mọi người và cũng dễ kết giao với bạn
bè các tầng lớp. Đặc biệt là sự kiện kết nghĩa anh em với Quan Vũ huyện Giải,
Hà Đông (nay là Sơn Tây) và Trương Phi người cùng huyện, thực là danh truyền
thiên cổ, miệng thế vẫn thường nhắc nhở. Tam quốc chí có chép: "Lưu Bị là người
ít nói, hoà mình với kẻ dưới vui buồn không đê lộ ra mặt, thích kết giao với kẻ
hào kiệt, có nhiều thiếu niên cùng tuổi vây quanh”. Tai hoạ bè đảng và khởi
nghĩa Hoàng Cân cuối đời Hán xảy ra, các địa phương trị an không ổn định, Lưu Bị
đã kết hợp thanh niên trong xóm ấp đứng dậy giữ gìn trật tự, mấy người phú
thương ở quận Chung Sơn là Trương, Tô tư trợ cho việc ấy, khiến Lưu Bị nghiễm
nhiên có một đội quân riêng của mình.
Sau khi quân Hoàng Cân triển khai rộng, nhà
Hán có chiêu mộ quân lính ở các châu quận, Lưu Bị cũng hưởng ứng ở Trác Quận,
ông tổ chức quân đội riêng, gia nhập tự vệ dân quân của hiệu úy Châu Tĩnh, hai
người bạn chiên đấu gắn liền với Quan Vũ và Trương Phi cũng đứng vào đội ngũ của
Lưu Bị lúc đấy. Chương thứ nhất trong Tam quốc diễn nghĩa của La Quán Trung cũng
mở đầu bằng "đào viên kết nghĩa” lúc đó Lưu Bị đang hai tư tuổi.
2. Từ thượng úy nhảy lên thượng tướng.
Đội quân của Lưu Bị đánh mấy trận với quân
Hoàng Cân đều thắng lợi, bởi vậy sau sự kiện này kết thúc được phong làm Hiệu
uý ở An Hỷ, đây là chức quan đầu tiên của Lưu Bị. Song không lâu triều đình
phái quan tuần sát vùng ấy muốn ông ta phải hối lộ, Lưu Bị không cho, giám quan
bèn cố ý gây khó dễ. Lưu Bị cả giận, trói quan giám sát lại, đánh đủ hai trăm
roi, sau đó bỏ quan mà đi. Qua sự kiện này, cũng thấy được Lưu Bị đã thể hiện
phẩm cách của một Hán nam tử.
Không lâu đại tướng quân Hà Tiến phái Đô úy
Khâu Nghị đến mộ binh ở Đan Dương, Lưu Bị đã lập công chuộc tội, đại phá quân
giặc ở thành Hạ Phì, không những được tha tội cũ, còn được làm huyện thừa ở huyện
Hạ Mật, song Lưu Bị cho rằng mình không thích hợp với quan trường, bỏ chức ấy
mà đi, triều đình xét có công lao lại cho làm huyện úy huyện Cao Đường, lại
thăng làm huyện lệnh, sau không ngăn được nông dân nổi loạn lại bị tước quan chức.
Sau đó ông theo về với người bạn là Trung Lang tướng Công Tôn Toản, Toản cho
làm Biệt bộ tư mã, lại phái Lưu Bị đến giúp Thứ sử Điền Khải, cùng chống lại Ký
Châu mục Viên Thiệu, lập được công lao, nhờ được Công Tôn Toản và Điền Khải tiến
cử ông được làm phòng vệ tư lệnh quân Bình Nguyên, ít lâu lại chính thức làm
Hình Nguyên tướng. Trong khi làm việc, Lưu Bị không hợp với một người giàu có
trong quận là Lưu Bình, vẫn thường xảy ra xung đột, Lưu Bình cho thích khách đến
ám sát Lưu Bị, Lưu Bị vẫn không biết, còn lấy lễ long trọng mà đáp lại, thích
khách rất cảm động không nỡ ra tay bèn cáo từ mà đi ra, do việc này có thể thấy
Lưu Bị là người có lực hấp dẫn người khác. "Ngụy thư” có chép: "Lúc đó nhân dân
đói kém tụ tập làm bạo loạn, Lưu Bị ngoài thì đánh dẹp, trong thì trợ giúp, chẳng
kể sang hèn đều cho ngồi cùng chiếu, ăn cùng mâm, chẳng phân biệt làm gì, quần
chúng đều theo về với ông”.
Viên Thiệu kéo đến đánh Công Tôn Toản, Lưu
Bị và Điền Khải vội đến cứu, đóng quân ở Tề quân. Cũng thời gian này, Lưu Bị gặp
được một quý nhân có ảnh hưởng lớn đến sự nghiệp của ông, là Đào Khiêm.
Đào Khiêm là Thứ sử Từ Châu lúc đó, Từ Châu
nằm giữa Sơn Đông và Giang Tô, vào cuối đời Đông Hán, đấy là vùng giàu có của cải,
bởi vậy cùng là nơi các nhà quân sự muốn tranh giành quần hùng cát cứ. Đào
Khiêm xuất thân từ quân ngũ, làm gì chỉ thấy cái trước mắt, thiếu mưu cơ, suy
nghĩ gì cũng chỉ lấy được việc làm đầu, có phần quê kệch. Song, Đào Khiêm lại
có được tính cương nghị, ông từng công khai giúp đỡ cuộc nổi dậy của Khuyết,
Tuyên, người Hạ Phì tự xưng là Thiên tử; thuộc hạ của ông lại cướp bóc và sát hại
Tào Tung; phụ thân Tào Tháo, dẫn đến việc Tào Tháo mấy lần đánh báo thù, tàn
sát khốc liệt ở Từ Châu. Đào Khiêm tuy hăng hái chống đỡ, song hiển nhiên không
phải là đối thủ của Tào Tháo, chịu mất già nửa lãnh địa, không thể không nhờ
Công Tôn Toản và Điền Khải giúp đỡ.
Công Tôn Toản và Điền Khải đang bận đối phó
với Viên Thiệu lấn chiếm miền nam U Châu, bởi vậy liền phái bộ tướng Triệu Vân
và Lưu Bị đang ở bên trướng, hợp vài nghìn quân đến giúp Đào Khiêm. Trong chiến
dịch Từ Châu, quân Đào Khiêm tuy có được sự giúp đỡ của quân Viên Thuật và Lưu
Bị, vẫn bị quân Tào Tháo đánh tan tác, giữa chừng quân Lưu Bị đánh rất hay, tuy
nhân số ít song rất phát huy tác dụng, đến cả Tào Tháo cũng phải có ấn tượng
sâu sắc với Lưu Bị. Thế rồi xảy ra việc đại bản doanh Tào Tháo bị Lã Bố đột
kích, phải vội rút khỏi Từ Châu. Đào Khiêm cảm tạ Lưu Bị đã vì nghĩa giúp đỡ,
bèn dâng thư lên triều đình, tiến cử Lưu Bị làm Thứ sử Dự Châu, đóng quân ở huyện
Bái, một điểm quân sự lợi hại thuộc Từ Châu, là chỗ dựa của Dự Châu.
Không lâu, Đào Khiêm bị bệnh nặng, trước
lúc lâm chung có dặn dò các nhà thế tộc, các tướng lĩnh thuộc hạ: "Chẳng có Lưu
Bị chẳng giữ yên được Châu này”. Lưu Bị tự nhận thấy danh tiếng và thực lực
chưa có gì, kiên quyết từ chối, song những nhân vật trọng yếu của địa phương
như My Trúc, Trần Đăng, Khổng Dung, một mặt tuân theo di chúc của chủ tướng, một
mặt cũng cảm tình riêng với Lưu Bị, cùng giúp đỡ Lưu Bị nhận chức Thứ sử Từ
Châu. Qua một đêm, Lưu Bị từ chức Thiếu úy đã nhảy lên chức Thượng tướng đứng đầu
một quân khu rất trọng yếu trong toàn quốc.
Xem ra Lưu Bị chưa đủ thực lực, hơn nữa
cũng chưa có kinh nghiệm thống lĩnh châu quận lớn lại không khéo xử lý quan hệ
với các quân khu, khiến Từ Châu mấy lần rơi vào tay Lã Bố và Trần Cung, và chịu
sự uy hiếp liên tục của Viên Thuật ở Hoài Nam, thực là điên đảo lưu ly, cuối
cùng không thể không theo về với Tào Tháo ở Cổn Châu.
Dầu luôn luôn bị thua trận, song qua chiến
đấu liên tục, được sự yêu mến của mọi người, danh tiếng anh hùng quả cảm của
Lưu Bị càng lan toả. Một điều rất quan trọng là, Lưu Bị đã học tập được ở các
tướng lĩnh quân khu tài giỏi, cả vê nhận thức và kỹ xảo, điều đó có ảnh hưởng
quan trọng đối với suốt cả sự nghiệp của ông.
3. Thân ở trại Tào, lòng theo nhà Hán.
Tào Tháo không những nhiệt thành tiếp nạp
Lưu Bị lại đặc biệt dẫn ông ta yết kiến Hán Hiến đế, và xác định quan chức cho
Lưu Bị là Dự Châu Thứ sử. Song ít ai ngờ được rằng, náu thân ở trại Tào, Lưu Bị
tuy bị theo dõi, vẫn cả gan tham gia vào âm mưu của Xa Kỵ tướng quân Đổng Thừa
mưu sát Tào Tháo, lúc ấy Lưu Bị tròn 40 tuổi.
Cuối năm thứ 3 Kiến An, Hán Hiến đế nhân
khi Tào Tháo đang ỏ Hứa Đô, đột nhiên triệu vời Xa kỵ tướng quân Đổng Thừa vốn
là Quốc cữu, có giao cho một chiếc áo cẩm bào. Nghe nói trong đó một chiếu huyết
thư do chính tay Hán Hiến đế viết ra, yêu cầu Đổng Thừa liên kết với các đại thần
trong triều cùng trừ diệt Tào Tháo. Sử sách ghi chép về việc này rất giản đơn.
Sách "Tư trị thông giám” có chép: "Thoạt đầu, Xa kỵ tướng quân Đổng Thừa được
áo gấm của nhà vua có gài mật chiếu, cùng với Lưu Bị âm mưu trừ diệt Tào Tháo”.
Sự kiện này có phải chính do Hán Hiên đế chủ mưu, lịch sử cũng chưa đưa ra chứng
cứ xác thực, song sự thực hiển nhiên có liên quan đến mật chiếu, với thân phận
đơn lẻ của Đổng Thừa phải chăng rất khó thuyết phục Lưu Bị tham gia vào âm mưu
sát hại Tào Tháo. Trong thành Hứa Đô, binh mã quân Tào có ưu thế tuyệt đối, thực
lực của Đổng Thừa về căn bản chẳng thể đè bẹp, Đổng Thừa vì thế nhất định đã phải
bóp đầu bóp trán.
Tuy Đổng Thừa là công khanh đương thời duy
nhất có đạo quân hoàn chỉnh, song tướng lĩnh trong quân lính của mình có thể
không hoàn toàn nghe theo chỉ huy, Đổng Thừa cũng chưa nắm chắc được. Bởi thế Đổng
Thừa trước tiên phải lôi kéo thực lực đầy đủ cho đạo quân của mình, trước tiên
là với tướng quân Vương Phục là người vốn có quan hệ thân thiết. Nhờ có Vương
Phục lôi kéo, Trưởng thủy hiệu úy Chưng Tập, và Nghị lang Ngô Thạc cũng tham ra
vào nhóm mưu sát bí mật này. Song chỉ dựa vào lực lượng của mình, khó có thể đối
đầu được, ví như muôn tiếp cận Tào Tháo cũng không dễ dàng cho lắm, bởi thế Đổng
Thừa cần phải lôi kéo người ở trong trại Tào và lại không có quan hệ ruột thịt
với Tào Tháo; người ấy là Lưu Bị Thứ sử Dự Châu.
Đổng Thừa thuyết phục Lưu Bị ra sao, chúng
tôi cũng không được biết, bức mật chiếu huyết thư của Hán Hiến đế có thể tin là
cái chìa khoá rất trọng yếu để Lưu Bị quyết định việc tham gia. Nghe nói khi
Tào Tháo dẫn Lưu Bị đến yết kiến Hán Hiến đế, nhà vua được biết Lưu Bị là hậu
duệ ở Trung Sơn Tĩnh Vương Lưu Thắng thì rất vui mừng, có nói ngay lúc ấy là nếu
kể thứ bậc họ hàng, thì Lưu Bị là chú của Hán Hiến đế. Đối với Lưu Bị, một người
xuất thân bần cùng, chưa được tiếp cận với trung tâm quyền lực biểu hiện nhiệt
tình và thân thiết của đức vua trẻ tuổi, nhất định đã khiến cho ông ta cảm động
vạn phần.
Nhưng, việc lôi kéo Lưu Bị là khá nguy hiểm
vì các đại thần trong triều đa số còn chưa biết rõ về Lưu Bị, lại càng không muốn
trò chuyện gì. Sự việc trọng đại này, những người tham gia phải rất gắn bó, bản
thân Lưu Bị có một ma lực đặc biệt khiến người ta dễ gần và tín nhiệm, nguyên
nhân chủ yếu là ở đấy. Rõ ràng, thuộc hạ của Đổng Thừa đã thử tiếp xúc vài lần,
biết rõ Lưu Bị có cảm tình với Hán Hiến đế, sau khi quan hệ với Tào Tháo mói dứt
khoát lôi kéo một viên tướng bên ngoài tham gia vào mật chiếu huyết thư này.
Sự việc này đã xác định rõ tâm nguyện của
Lưu Bị là tận lực khôi phục nhà Hán. Cũng với tinh thần hết lòng vì nhà Hán,
Gia Cát Lượng vốn tự nhận là hậu duệ của phái Thanh lưu, đã vui vẻ lựa chọn người
minh chủ có đại chí này.
4. Thiên hạ anh hùng, chỉ có sứ quân và
Tháo này.
Nghe nói, Lưu Bị sau khi nhận được mật chiếu
để che dấu âm mưu của mình, bèn chôn ra sân sau ngôi nhà ở thành Hứa Đô để trồng
rau, tự tay mình cuốc đất tưới nước, làm một người ẩn dật. Có một hôm Lưu Bị
đang làm việc ỏ sân sau, đột nhiên Tào Tháo phái người đến mời, rất đỗi kinh
hãi, chỉ còn biết đến ngay tướng phủ để yết kiến.
Không ngờ Tào Tháo rất nhiệt tình chiêu đãi
ông ta ở vườn hoa sau nhà, hiển nhiên cũng có ý lôi kéo Lưu Bị.
Đấy là cá tính đặc biệt của Tào Tháo, đối với
nhân tài không dễ thu phục, thường để lộ nhiệt tâm, hơn nữa lại còn nhẫn nại đặc
biệt.
Biết rõ Lưu Bị chẳng phải là kẻ tầm thường
cam chịu bó mình, song Tào Tháo vẫn muốn dùng mọi biện pháp để lôi kéo Lưu Bị
vào các trận tuyến, vẫn thưòng mời mọc yến tiệc đế bàn chuyện phiếm, qua đó biểu
thị cảm tình đặc biệt với Lưu Bị; yến tiệc hôm ấy được bày ra bởi thế.
Bối cảnh "hâm rượu luận anh hùng” rất nổi
tiếng trong "Tam quốc diễn nghĩa”, đã phát sinh vào ngày hôm ấy.
Nghe nói, Tào Tháo với Lưu Bị sau khi uống
vài chén rượu tình cảm cao hứng, cùng luận về những kẻ anh hùng trong thiên hạ.
Lưu Bị lần lượt kể ra những anh hùng đóng binh cát cứ đương thời như Viên Thuật,
Viên Thiệu, Lưu Biểu, Tôn Sách, Lưu Chương, Trương Lỗ, song đều bị Tào Tháo gạt
đi cả. Cuốn chính sử "Tam quốc chí” có chép, lúc ấy Tào Công nói với tiên chủ rằng:
"Nay anh hùng trong thiên hạ, chỉ có Sứ quân và Tháo này, bọn Viên Thiệu chẳng
đáng đề cập đến”.
Cuốn "Hoa Dương quốc chí” có chép bổ sung
thêm rằng:
"Lưu Bị nghe rồi lòng bỗng chấn động, cái
thìa đang cầm trong tay bất giác rơi xuống đất, đúng lúc ấy có một tiếng sấm lớn,
Lưu Bị nhanh chóng lấy lại bình tĩnh, bèn cúi xuống cầm cái thìa lên, tự mình
cười đùa rằng: "Một tiếng sấm ra uy xảy đến nỗi như thế”.
Tào Tháo nhìn thấy Lưu Bị thất sắc cũng cười
mà nói rằng: "Kẻ trượng phu mà sợ cả tiếng sấm ư?”
Lưu Bị đáp rằng: "Thánh nhân dậy: Sấm động
thì gió nổi, chẳng đáng sợ ư?”
Việc ấy rồi cũng mau chóng qua đi, Tào Tháo
thấy Lưu Bị phản ứng quá độ, tưởng Lưu Bị theo về với mình, trong lòng khó
tránh khỏi có áp lực cũng không truy cứu gì nữa.
Lấy những chuyện tình thế đương thời mà suy
ngẫm đoạn văn "hâm rượu luận anh hùng” có thể xứng với đoạn "quan thượng luận
đàm”, ở Quan Lộ. Tào Tháo đang lâm phải sự uy hiếp của đạo quân Viên Thiệu gấp
10 lần ở phía trước, song có thể phá tan địch. Ở đây Lưu Bị lại đang bị phá sản
không còn chỗ chạy, phải tạm thời nương náu dưới sự che chở của người khác chỉ
mong được an thân mà thôi, song, nếu xem xét cục diện Tam quốc như ba chân vạc
sau này, Tào Tháo thực đã có một cái nhìn sáng tỏ về nhân tài này.
Do Lưu Bị có danh tiếng ở Hứa Đô sự nguy hiểm
cũng theo đó mà tăng lên, ví như âm mưu còn chưa tiết lộ, Tào Tháo tiếc tài vẫn
muôn lôi kéo ông ta. Song ai có thể bảo đảm thuộc hạ của Tào Tháo không phát
giác ra? Bởi vậy Lưu Bị ngày đêm mong có cơ hội thoát khỏi tình cảnh khó khăn
này.
Đúng lúc ấy, Viên Thuật ở Hoài Nam bởi
không được sự giúp đỡ của quân Tôn Sách ở Giang Đông, cảm thấy thế đơn lực mỏng
có ý muốn dựa hẳn vào Viên Thiệu ở Hà Bắc. Hai tướng họ Viên này sau loạn Đổng
Trác đã nỗ lực chiếm cứ địa bàn nên diễn ra cuộc đối kháng Nam Bắc, song rốt cục
họ vẫn là anh em cùng cha khác mẹ, nay tình thế đã có biến đổi, họ Viên lại hoà
hảo với nhau.
Bởi vậy nhân cơ hội đề nghị rằng: "Viên Thuật
nếu theo về với Viên Thiệu, ắt hẳn phải qua Dự Châu, nay Dự Châu mới bước đầu
bình định phòng thủ yếu kém nên lập tức tăng cường. Tôi rất hiểu biết Dự Châu,
lại nữa có quan hệ tốt, chẳng bằng tôi lĩnh một đạo quân cơ động ngăn chặn Viên
Thuật đề phòng hai tướng họ Viên cùng uy hiếp từ hai phía Bắc Nam”.
Tào Tháo bởi muôn lôi kéo Lưu Bị, bèn đáp ứng
ngay, phân cho Lưu Bị 5 vạn binh mã, lại sai hai viên đại tướng là Chu Linh, Lộ
Chiêu cùng đi, lập tức chuẩn bị xuất binh. Lưu Bị sau khi nhận lệnh ngay trong
đêm sắp xếp binh mã và lương thảo cùng lập tức khởi quân. Đổng Thừa chạy theo
mười dặm trường đình đưa tiễn, hai bên cùng nhau thương nghị rồi Lưu Bị cấp tốc
mang quân đến Từ Châu.
Những mưu thần trọng yếu của Tào Tháo lúc ấy
là Trình Dục và Quách Gia, vừa đến Dự Châu xem xét lương thảo trở về nghe nói
Lưu Bị mang quân đên Từ Châu, lập tức ngăn cản, Tào Tháo cũng phái một đội trưởng
quân cấm vệ là Hứa Chử dẫn quân đuổi theo. Song Lưu Bị ngày đêm khẩn cấp hành
quân, chẳng thể nào đuổi kịp.
Tào Tháo tuy có hối hận đôi chút, song Từ
Châu vẫn được xem là đất cai quản của mình. Bởi vậy cũng không để tâm đến nữa.
Quân Viên Thuật mấy lần tiến lên phía Bắc đều
bị Lưu Bị kịp thời ngăn cản bất đắc dĩ phải rút về phía nam, không lâu Viên Thuật
lo nghĩ thành bệnh, khoảng tháng 6 năm thứ 4 Kiến An thổ huyết từ trần, quân lệ
thuộc tan rã cả, có người theo về với Tôn Sách ở Giang Đông, quân dưới trướng
theo về với Tào Tháo. Sau khi hoàn thành nhiệm vụ, Lưu Bị liền phái Chu Linh, Lộ
Chiêu trở về Hứa Đô báo công còn tự mình nắm quân chủ lực ở Từ Châu, chiêu mộ vỗ
về dân lành ở Từ Châu đã nhiều năm phải chịu cảnh loạn lạc.
Tào Tháo thấy Lưu Bị có ý củng cố binh lực,
ngầm phái người của mình làm Thứ sử Từ Châu, để Xa Trụ đợi thời sát hại Lưu Bị.
Việc này cha con lão thần Trần Khuê, Trần Đăng biết rõ đưa tin về Lưu Bị. Lưu Bị
sớm ra tay trước liền phái Quan Vũ đánh thành Hạ Phì giết Xa Trụ đi. Liền đó
Quan Vũ ở lại Hạ Phì bảo vệ gia quyến và lương thảo, còn Lưu Bị và Trương Phi
đóng ở gần huyện Bái, phòng quân Tào xâm lấn. Đến lúc ấy quan hệ giữa Lưu Bị và
Tào Tháo cắt đứt hẳn. Chẳng bao lâu, Hứa Đô phát sinh sự kiện Đổng Thừa, âm mưu
mưu sát lộ ra, toàn thể đại thần tham dự đều bị hại.
5. Theo về với Viên Thuật, giữa hai con hổ
dữ.
Mùa xuân năm thứ 5 Kiến An, Đổng Thừa mưu
sát Tào Tháo bị lộ, bởi sơ hở trong kế hoạch của mình; Tào Tháo bằng vào trí tuệ
chính trị cao độ, căn bản không truy cứu sâu thêm về vụ Đổng Thừa, chỉ qui
trách nhiệm hoàn toàn cho Đổng Thừa, Chủng Tập, Vương Phục, Ngô Tử Lan, chu di
tam tộc, đoạt lấy quyền chỉ huy, quân lính của Đổng Thừa thu nạp cả vào trong thân
thích của mình, còn trách nhiệm bên ngoài thì đổ cả cho Lưu Bị, tuyên bố lập tức
trừng trị Lưu Bị.
Thực ra, lực lượng bên ngoài tham dự vào vụ
Đổng Thừa hoặc đồng tình với Đổng Thừa không phải là ít, nghe đâu cả Thứ sử Tây
Lương là Mã Đằng cũng có quan hệ, song Tào Tháo không truy cứu đến mà chỉ tuyên
bố thảo phạt với Lưu Bị đã chạy đến Từ Châu. Hiển nhiên Tào Tháo không muốn phải
đối địch với số đông, để tránh khỏi lại rơi vào tình hình khó khăn với quân
Quan Đông năm nào, khiến chính sách phụng mệnh thiên tử không được lợi mà chỉ
được hại.
Lưu Bị bởi phát triển rất nhanh, mắc phải
khuyết điểm, chẳng có địa vị trong quân đội bên ngoài, huống chi ông ta vẫn được
Tào Tháo bảo hộ, xét về tình về lý mà nói Tào Tháo có thể công khai trừng phạt,
các quân đoàn ở các châu quận khác cũng không dám có ý kiến gì, bởi vậy sau khi
sự việc mưu sát bị lộ, Lưu Bị rơi vào thế cá nằm trên thớt.
Lúc ấy đại quân Viên Thiệu đang chuẩn bị
nam chinh quyết định đại cục thiên hạ, bởi thế không ít mưu sĩ đại thần phản đối
trừng phạt Lưu Bị song Tào Tháo nói rằng: "Lưu Bị vốn là kẻ hào kiệt ở đời này
không đánh dẹp, ngày sau ắt thành đại họa, hơn nữa nếu ông ta liên minh với
Viên Thiệu ỏ phía Bắc đánh chúng ta từ phía Đông, thế thì lại càng thêm nguy hiểm”.
Tuy binh lực của Lưu Bị rất mỏng, song Tào
Tháo vẫn không dám chủ quan, phải tổ chức 10 vạn binh mã động dụng cả Hạ Hầu
Đôn, Hạ Hầu Uyên, Trương Đạt, Vu Cấm, Từ Hoảng đều là những đại tướng, chia làm
năm đường tiến đánh Từ Châu.
Bởi muốn tránh cho Từ Châu phải rơi vào loạn
lạc, Lưu Bị yêu cầu Trần Đăng cùng các trưởng lão Từ Châu trung lập không bị cuốn
vào chiến tranh, tự mình dẫn quân chủ lực, đến chỗ Trương Phi cùng phòng giữ
Bái huyện, lại lệnh cho Quan Vũ ở Hạ Phì bảo vệ gia quyến cùng lương thảo.
Quân chủ lực của Lưu Bị bị đánh tan, Trương
Phi bị lạc giữa trận, Lưu Bị một mình một ngựa chạy đến Thanh Châu, được con cả
Viên Thiệu là Viên Đàm giới thiệu, đã theo về với Viên Thiệu. Sự kiện Đổng Thừa
khiến cho danh tiếng Lưu Bị thêm lớn, Viên Thiệu nghe nói Lưu Bị đến, tự mình dẫn
các tướng ra ngoài Nghiệp Thành 30 dặm nghênh tiếp, tạm xếp Lưu Bị ở Ký Châu.
Sau khi Lưu Bị thất trận, Từ Châu lập tức bị mất, Quan Vũ đang trấn thủ ở thành
Hạ Phì, để bảo hộ gia quyến Lưu Bị, sau khi đàm phán với Tào Tháo đã dẫn toàn
quân ra hàng. Tào Tháo tiếc tài hoa và nhân cách của Quan Vũ miễn cưỡng đáp ứng
đề nghị của Quan Vũ là sau này nếu tìm được Lưu Bị sẽ lại theo về với chủ cũ; kể
đến đây là hoàn toàn kết thúc sự kiện mưu phản của Đổng Thừa.
Mùa hạ năm thứ 4 Kiến An đến mùa đông năm
thứ 6 là cuộc đại chiến Quan Độ kéo dài 2 năm rưỡi, Viên Thiệu sau khi có được
Lưu Bị thu được không ít tin tình báo về doanh trại Tào Tháo, càng thêm tin tưởng,
tuy bộ tham mưu phản đối, Viên Thiệu vẫn tổ chức đại quân, dự định Nam chinh
thôn tính Tào Tháo.
Hơn một năm ở trong trại Viên Thiệu, Lưu Bị
mắt thấy Viên Thiệu là người nhu nhược không quyết đoán, bộ tham mưu gồm nguyên
lão và các tướng lĩnh mỗi người một ý, tuy có binh lực gấp mười Tào Tháo, song
không phải là một khối thống nhất đủ mạnh. Lại thêm ở vào giai đoạn này, Lưu Bị
cũng đã biết rõ mưu lược và thực lực của Tào Tháo, bởi vậy phán đoán rằng, nếu
cuộc chiến kéo dài, Viên Thiệu có thể chẳng phải là đối thủ của Tào Tháo, bèn
mượn cớ đến phía tây nam Dự Châu để ngăn chặn Tào Tháo. Được Viên Thiệu cấp cho
một số quân mã, liên hợp với quân của Lưu Tích, một tướng Hoàng Cân thân Viên
Thiệu, đánh du kích quấy rối quân Tào, chế ngự một phần binh lực của Tào Tháo.
Giai đoạn này Trương Phi đang tụ tập tàn
quân sau trận thất bại ở Từ Châu, lạc mất Lưu Bị. Quan Vũ bị hãm mình trong trại
Tào, cũng đã chia tay Tào Tháo hộ tống gia quyến của Lưu Bị rời khỏi Hứa Đô, về
với Lưu Bị. Trải qua hơn một năm thất bại và phân ly, lại qui tụ được những người
cũ, khá thấy Lưu Bị có một sức lực kinh người.
Trong số Bát đại gia Đường Tống được người
sau suy tôn, Tô Đông Pha từng nói: "Kẻ dùng binh tự cổ đến giờ, chẳng bằng được
Tào Tháo, việc đánh dẹp họ Viên thực rất khéo léo vậy”.
Cuộc đại chiến ở Quan Độ trong lịch sử
Trung Quốc, là chiến dịch kinh điển vận dụng mưu lược lấy ít đánh nhiều, binh lực
của Viên Thiệu vượt gấp 10 lần Tào Tháo, bởi vậy Tào Tháo nắm địa lợi lấy Quan
Độ của mình làm đất quyết chiến, vận dụng chiến thuật cố thủ, chiến thuật đột
kích, cuối cùng đã may mắn và khéo léo đánh bại quân viễn chinh to lớn của Viên
Thiệu.
Sau đại chiến Quan Độ đến năm 12 Kiến An
thì chấm dứt cuộc Bắc chinh Ô Hoàn, liên tục trong 8 năm, Tào Tháo đem toàn lực
thâu tóm vùng Hoa Bắc diệt trừ thế lực to lớn của Viên Thiệu, đã mấy lần động
binh suốt một dải từ Dự Châu đến Nhữ Nam, song phần lớn chỉ là những trận nhỏ
không đáng kể đến.
Năm thứ 6 Kiến An, chiến dịch Thượng Đình nổ
ra, Viên Thiệu lại bị Tào Tháo đánh bại, không lâu ưu phiền mà chết, bởi phải
lo việc tang lễ, quân họ Viên tạm thời không triển khai cho nên Tào Tháo nhân
cơ hội đó thanh trừ quân du kích của Viên Thiệu đang quấy rối hậu phương Dự
Châu; ông ta phái đại quân tiến vào vùng Nhữ Nam, Lưu Bị không địch nổi chỉ còn
biết rút chạy về Kinh Châu, chịu sự bảo hộ của Lưu Biểu, Thứ sử Kinh Châu. Lưu
Biểu thấy Lưu Bị là kẻ anh hùng nổi tiếng, liền hậu đãi, lại sai trợ thủ ở Tân
Dã, huấn luyện binh mã làm thành phòng tuyến thứ nhất ngăn chặn quân Tào đánh
xuống phía nam. Lưu Bị mấy lần yêu cầu Lưu Biểu nhân khi hai bên giao tranh ở
Quan Độ, xuất binh tập kích vào Hứa Đô, hậu phương của Tào Tháo, song Lưu Biểu
không muốn bị cuốn vào cuộc tranh chấp giữa Viên với Tào, vẫn khéo léo cự tuyệt.
6. Rồng sa bãi lầy, ôm gối than thở.
Tháng giêng năm thứ 13 Kiến An, Tào Tháo
tiêu diệt dư đảng của họ Viên. Từ Dịch Thủy đến Nghiệp Thành, sau khi thôn tính
ba châu của Viên Thiệu là U, Thanh, Tinh, cộng với ba châu Cổn, Dự, Tư tự mình
vốn có: trong số mười bốn đơn vị hành chính toàn quốc, Tào Tháo đã chiếm được bảy
châu, nghiễm nhiên trở thành một tướng lĩnh quân sự hàng đầu bấy giờ. Theo đề
nghị của Tuân Du, tổng tham mưu trưởng Tào Tháo cho đào ở Nghiệp Thành một cái
hồ lớn gọi là hồ Huyền Vũ cho diễn tập thủy chiến ở đó, rõ ràng Tào Tháo đã có
ý định Nam chinh bình phục Lưu Biểu ở Kinh Châu và Tôn Quyền ở Giang Nam.
Tôn Kiên, phụ thân của Tôn Quyền là một anh
hùng xuất sắc phi thường trong đám quần hùng đời Hán mạt, được Viên Thuật tiến
cử làm Thứ sử Dự Châu trong cuộc chiến tranh với Lưu Biểu, bị phục binh chết giữa
trận, thuộc hạ phần lớn theo về với Viên Thuật. Con cả là Tôn Sách cũng kế thừa
được thiên tài quân sự của phụ thân, sau khi trưởng thành đã nắm lấy số quân
cũ, thoát ly tập đoàn Viên Thuật, vượt sông Trường Giang, về nam khai thác
giang sơn mới, ông đã lần lượt bình định sự cát cứ của các sứ quân Giang Đông
như Lưu Dao, Hứa Cống, Vương Lãng, khống chế các quận Đan Dương, Ngô Quận, Cối
Kê, Lô Giang, Dự Chương, thâu tóm một vùng địa bàn rộng lớn ở Dương Châu, đang
lúc ổn định nội bộ, chuẩn bị phát triển ra bên ngoài, lại bị chết bởi sự ám hại
của thích khách. Người em trai là Tôn Quyền mới có gần 18 tuổi chịu mệnh lúc
nguy hiểm gánh vác công việc điều hành trong vùng.
Tôn Quyền không có tài hoa quân sự như cha
anh song về chính trị lại là người có tài. Ông được sự giúp đỡ của Trương
Chiêu, Trương Tú, đã mau chóng ổn định được nội bộ. Là người biết chiêu hiền
đãi sĩ, trải qua năm, sáu năm ngắn ngủi, ông đã tạo ra một tình thế mới, "tướng
sĩ như rừng”. Không lâu, Lỗ Túc một nhà chính trị lớn của Giang Đông đã tiến cử
Chu Du là người nổi tiếng đương thời. Lỗ Túc đề nghị Tôn Quyền củng cố Giang
Đông, đoạt lấy Kinh Châu, thực hiện kế hoạch xưng bá chia ba thiên hạ, rất được
Tôn Quyền vừa ý, xem ông ta là đại thần tham mưu chủ yếu bên cạnh mình. Người
anh trai của Gia Cát Lượng là Gia Cát Cẩn cũng vào thời kỳ này, được Lỗ Túc giới
thiệu với Tôn Quyền trở thành một người tài giỏi trẻ tuổi trong bộ tham mưu.
Phía tây Giang Đông là nửa phía nam của
Kinh Châu, nếu đi về phía tây nữa, là Ích Châu một vùng đất núi rừng tươi đẹp.
Địa bàn Ích Châu rất rộng, đất đai phì nhiêu, sản vật phong phú, song ở dưới sự
cai trị của cha con Lưu Yên và Lưu Chương, chính trị, kinh tế, xã hội đều rối
loạn. Lưu Yên là tôn thất nhà Hán vốn là người Giang Hạ, trong cục diện hỗn loạn
cuối đời Ninh đế được bổ nhiệm làm Ích Châu mục, có đại quyền về chính trị và
quân sự. Song Lưu Yên chưa vỗ về được trăm họ Ích Châu, lại câu kết với những
nhà quyền quí lúc ấy xây dựng đặc quyền, bóc lột trăm họ. Bởi ngăn ngừa phản loạn,
ông đặc biệt tổ chức dân di cư ở Ích Châu thành quận Đông Châu, tiến hành khủng
bố trấn áp. Sau khi con ông là Lưu Chương kế vị, tình hình ở đấy càng thêm
nghiêm trọng, trong "Tam quốc chí” Bùi Tùng Chi khi chú giải có chép: "Lưu
Chương tính nhu nhược, không có uy vũ, cơ mưu, ông ta dung túng bọn cường hào,
quan viên, khinh rẻ trăm họ, khiến tình hình Ích Châu mất ổn định nghiêm trọng”.
Phía bắc Ích Châu là vùng lòng chảo Hán
Trung do Trương Lỗ, thủ lĩnh quân đạo giáo thi hành chế độ thống trị quân sự.
Nhưng Trương Lỗ là người giảng đạo nghĩa, giầu trách nhiệm, nên xem ra sự đoàn
kết của quân dân Hán Trung tương đối ổn định.
Phía đông bắc Hán Trung là khu Tư lệ quân,
sau khi Hán Hiến đế chạy ra Lạc Dương, khu Tư lệ rơi vào cục diện cát cứ của
quân đội. Phía tây bắc Hán Trung là vùng Lương Châu và Ung Châu, do Mã Đằng và
Hàn Toại cùng tiến hành chiếm lĩnh bằng quân sự, song vùng này đại đa số là những
bộ lạc thiểu số, bởi vậy vẫn không nhận được sự chú ý của đám quần hùng cuối đời
Hán.
Lúc này Lưu Bị là kẻ anh hùng duy nhất
không có địa bàn, tuy được Lưu Biểu che chở song cũng bị cựu thần và tướng lĩnh
Kinh Châu nghi kị, thành ra dưới chính quyền Kinh Châu chỉ là một đội trưởng
quân cận vệ chẳng có quyền lực gì.
Trong "Tam quốc chí” Bùi Tùng Chi có chép:
"Lưu Bị có một lần tham gia yến tiệc của Lưu Biểu, giữa chừng khi ra nhà sau,
phát hiện bắp đùi của mình nằng nặng, lấy làm lo lắng, lệ rơi lã chã, trở về chỗ
ngồi Lưu Bị vẫn sầu não"’, Lưu Biểu kinh ngạc hỏi có chuyện gì, Lưu Bị đáp
rằng: "Tôi đã nhiều năm Nam chinh Bắc chiến, thân không rời yên ngựa, bắp chân
rắn chắc, nay một thời gian dài không ngồi trên yên ngựa, chân cẳng xem chừng
chậm chạp. Chợt nghĩ thời gian qua rất nhanh, bất giác đã sắp lên lão, song vẫn
chưa được việc gì, cho nên không khỏi bi thương vậy”.
Lưu Bị chợt nhìn lại con đường quan lộ đầy
gập ghềnh của mình: Xét về phương diện cá nhân, có tiếng tăm với toàn quốc gây ấn
tượng rõ rệt, xét về phương diện vũ trang, đã có được các dũng tướng nức tiếng
thiên hạ như Quan Vũ, Trương Phi, Triệu Vân, xét về phương diện văn phòng cùng
đã có những danh sĩ như Tôn Càn, Giản Ung, My Trúc; lại có lần từng nắm quyền ở
Từ Châu và Dự Châu, song cuối cùng vẫn không có cách gì giữ được, lại còn lưu
ly thất tán, đến nỗi phải nhờ người khác che chở.
Được bạn bè giới thiệu, Lưu Bị biết được
"Thủy kính tiên sinh” Tư Mã Huy, ông ta tựa hồ chết đuối vớ được cọc, nài nỉ với
Tư Mã Huy, xin chẩn đoán cho bước đường sự nghiệp của mình thực triệt để. Tư Mã
Huy thấy sự chân thành ấy, trực tiếp nói rõ với ông ta, bọn Tôn Càn cố nhiên đã
rất cố gắng song xét cho cùng bọn nho sinh tầm thường, chẳng hiểu biết cho lắm.
Kẻ thức thời phải hiểu biết thiên hạ đại sự; hơn nữa phải là kẻ tuấn kiệt chân
tài thực học, cũng là nói khuyết điểm lớn nhất của Lưu Bị là thiếu nhân tài qui
hoạch chiến lược. Tư Mã Huy lại còn tiến cử với Lưu Bị hai người ở Kinh Châu,
tuy trẻ tuổi mà rất nổi tiếng, đó là Ngọa Long tiên sinh Gia Cát Lượng và Phượng
Sồ tiên sinh Bàng Thống.
7. Tam cố thảo lư, Long Trung hiến sách.
Song để Lưu Bị có quyết tâm dứt khoát, tìm
kiếm hiền tài trị quốc lại là Từ Thứ (Từ Nguyên Trực) bạn thân của Gia Cát Lượng.
Từ Thứ có tên là Đan Phúc, lúc trẻ thích
múa kiếm, nhất tâm muốn làm hiệp khách. Sau tuổi thành niên vì nghĩa mà giúp
người làng báo thù, giết kẻ ác bá trong làng nên phải chạy trốn đến nơi khác, đổi
tên là Từ Thứ. Từ đấy bỏ võ theo văn, nghĩa lý tinh thục. Tuổi trung niên, lánh
thân ở vùng Kinh Tương, với Gia Cát Lượng kết làm bạn vong niên.
Từ Thứ vốn không ưa Lưu Biếu, thường phê
bình ông ta là nhu nhược không quyết đoán, thích cầm hư danh, kẻ tài giỏi không
được dùng đến, kẻ xấu xa không bị bỏ đi. Bởi vậy yên phận bần cùng, cũng không
muốn nhận chức vụ trong phủ Lưu Biểu. Sau khi Lưu Bị đến Tân Dã, Từ Thứ rất muốn
đếm thăm kẻ anh hùng đã dám tham dự vịệc mưu sát Tào Tháo, bèn chủ động tìm gặp.
Lưu Bị với ông ta đàm luận rất thích thú, bèn lưu ông ta làm tân khách dưới trướng,
làm cố vấn và quy hoạch.
Sau khi hiểu rõ tình thế của Lưu Bị, Từ Thứ
nói với Lưu Bị: "Tôi có một người bạn thân tên là Gia Cát Lượng vẫn được gọi là
Ngọa Long, có tài năng cao hơn tôi nhiều, tướng quân hãy nên tìm đến ông ấy”.
Đó là lần thứ 2 Lưu Bị bị nghe đến đại danh
Gia Cát Lượng tự nhiên rất đỗi cao hứng bảo rằng: "Vậy phiền tiên sinh giúp tôi
mời ông ấy lại đây!”.
Từ Thứ lại bảo: "Người này tính đạm bạc, trừ
phi tướng quân đích thân đến mời, ông ấy không chủ động đên xin việc, tướng
quân khá nên uốn mình thân chinh tận nơi thăm hỏi”.
Lưu Bị cần hiền tài như đang khát nước, sau
khi hỏi kỹ Từ Thứ, biết rõ Gia Cát Lượng chính là người tài mình đang cần, bởi
vậy đặc biệt quý trọng, tự mình dẫn hai viên đại tướng Quan Vũ và Trương Phi, đầu
đội mưa tuyết lạnh giá mùa đông, tìm đến ngôi lều cỏ của Gia Cát Lượng ở Long
Trung hỏi thăm.
Bởi muốn thăm dò thành ý của Lưu Bị, Gia
Cát Lượng cố ý tránh mặt liên tục hai lần không ở nhà. Nghe nói khi Lưu Bị đến
lần thứ hai đã gặp Hoàng Thừa Ngạn là nhạc phụ của Gia Cát Lượng, nghĩ rằng
Hoàng tiên sinh cũng muốn tự mình giám định ông chủ tương lai của con rể, để có
ý kiến tham gia với Gia Cát Lượng. Song, Lưu Bị thực là người nhẫn nại, ông ta
ba lần đội mưa tuyết, vì hành động Long Trung, Gia Cát Lượng rất đỗi cảm động,
đã ở nhà tiếp đón, đấy là một giai thoại thiên cổ phi thường nổi tiếng trong dã
sử dân gian, vẫn gọi là "Tam cố thảo lư cầu Khổng Minh”. Sau này trong "Xuất Sư
Biểu” Gia Cát Lượng có viết: "Tiên đế không coi thần là kẻ thấp hèn đem lòng
chiếu cố, đã ba lần đến tận ngôi lều cỏ của thần” có thể tin được rằng câu chuyện
Tam cố thảo lư là một sự thực lịch sử.
Đối vói một kẻ hậu sinh kém ông ta hai mươi
tuổi, Lưu Bị vẫn rất đỗi thành thực đề xuất vấn đề rất khó khăn, mà mình đang
quan tâm:
"Triều đình nhà Hán đang khuynh bại, gia thần
chiếm cứ ngôi cao nắm quyền, hoàng thượng phải chìm đắm, tình thế rất đỗi nguy
cấp. Bởi vậy, tôi không tự lượng sức cũng không biết mình thanh danh chưa đủ, nỗ
lực quên mình, bởi muốn nêu cao đại nghĩa với thiên hạ. Phải nỗi không may tự
mình hiểu biết nông cạn, đến nay vẫn không thành được một việc. Tuy vấp ngã
liên miên, tôi vẫn muốn đem hết sức lực để hoàn thành tâm nguyện, hy vọng tiên
sinh chỉ bảo cho tôi một đôi điều...”.
"Tam quốc chí” có chép: "Gia Cát Lượng đã đáp
lại Lưu Bị bằng tấm chân tình”.
Từ loạn Đổng Trác đến nay, hào kiệt trong
thiên hạ cùng nổi dậy, cát cứ châu quận làm đất của mình không kể xiết. Tào
Tháo so với Viên Thiệu, thanh danh không bằng, binh lực lại rất chênh lệch,
song cuối cùng Tào Tháo vẫn đánh được Viên Thiệu, lấy yếu thắng mạnh, không chỉ
cần nắm được thời cơ, mà việc qui hoạch thực rất cần thiết với thời gian dài.
Nay Tào Tháo đã có trăm vạn hùng binh, hơn
nữa lại uy hiếp thiên tử để sai khiến chư hầu. Bởi vậy chẳng thể lấy cứng chọi
cứng. Tôn Quyền ỏ phía đông nam, chiếm cứ Giang Đông đã trải ba đời, chính quyền
tương đối ổn định, địa thế có Trường Giang hiểm trở làm chỗ dựa, đời sống nhân
dân sung túc, lương thực nuôi quân đầy đủ, có rất nhiều nhân tài lỗi lạc dưới
trướng. Xem thế lực như vậy, hãy nên kết giao làm bằng hữu, chẳng nên gây thành
việc thù oán.
Kinh Châu phía Bắc Hán Giang và Mậu Thủy hiểm
trở, phía nam có nguồn của cải dồi dào của Nam Hải, đông liền Ngô quốc, tây
thông Ba Thục, là đất binh gia muốn tranh chiếm bằng được. Xem tình thế trước mắt,
chủ nhân của Kinh Châu hiện nay chẳng đủ sức giữ lấy địa bàn này, đấy chẳng phải
là trời cao có ý cho tướng quân đấy ư? Song chủ yếu vẫn là vấn đề ý nguyện
riêng của tướng quân.
Ích Châu ở phía tây, địa thế hiểm yếu, bình
nguyên phì nhiêu nghìn dặm thực là xứ sở trong mơ. Hán Cao tổ ngày xưa đã kiến
lập cơ nghiệp ở đấy tiến ra thống nhất thiên hạ. Lưu Chương làm Ích Châu mục hiện
nay là kẻ hồ đồ nhu nhược, vẫn thường bị Trương Lỗ ở phía bắc uy hiếp. Tuy người
dân cần cù thật thà, sản vật phong phú, song người lãnh đạo lại không biết quý
những điều kiện thuận lợi ấy.
Bởi thê không khí trong nước thực bất an, kẻ
thức thời mong mỏi có được minh chủ đến điều hành.
Tướng quân là hoàng tộc nhà Hán, là hậu duệ
của Vương đế, có tín nghĩa với bốn biển, thu được nhân tâm anh hùng các nơi.
Nay lại có lòng tiếp thu ý kiến của người khác, cầu tài như khát, biểu thị đầy
đủ tấm lòng thành thực trung hưng. Bởi thế hãy nên làm theo đề nghị của tôi,
trước hãy chiếm lấy hai châu Kinh, Ích dựa vào thế hiểm trở mà cố thủ, tây hoà
với Nhung Địch, nam vỗ về Di Việt, về ngoại giao cần xây dựng đồng minh với Tôn
Quyền, về nội chính cần điều hành sáng suốt, bồi dưỡng quốc lực, nhẫn nại đợi
thời cơ tốt nhất sẽ hành động.
Một khi đại thế thiên hạ có biến, sẽ phái một
viên thượng tướng dẫn binh mã Kinh Châu lên phía bắc trực tiếp đánh chiếm Lạc
Dương, còn tướng quân hãy tự mình dẫn đạo quân Ích Châu, theo hướng Tần Xuyên
tiên ra thì sợ gì trăm họ không mang giỏ cơm bầu nước ra nghênh tiếp tướng
quân. Nếu như cứ theo kế hoạch này mà làm, vậy thì việc xưng bá của tướng quân
sẽ thành công, nhà Hán nhất định sẽ trung hưng được.
8. Xác định cụ thể qui hoạch đi từ nhỏ đến
lớn.
Cuộc đôi thoại này đương nhiên có chỉnh lý
thêm bớt của người đời sau, song có thể tin được rằng vào lúc ấy, quân thần vừa
mới gặp mặt, cuộc thảo luận nhất định sẽ kéo dài và tế nhị, trao đổi ý kiến giữa
hai bên rất đỗi triệt để. Cuộc đàm thoại này hiển nhiên là được tiến hành rất
bí mật, đương nhiên chẳng thể ghi chép đúng với sự thực, Lưu Bị nếu không tạm
nương náu ở Kinh Châu, dám đoạt lấy cơ nghiệp từ tay người khác, chẳng những
xét về tình về lý có chỗ không thông, hơn nữa lại còn nguy hiểm.
Long Trung Sách có thể nói là một giấc mơ
giữa ban ngày, là một qui hoạch phát triển lâu dài đi từ nhỏ đến lớn. Qua cuộc
nói chuyện ban đầu xem xét về việc này, chúng ta có thể nhìn thấy. Sau này
trong Xuất Sư Biểu, Gia Cát Lượng ví mình "Lo giữ toàn tính mệnh ở đời loạn chẳng
cầu nổi danh với chư hầu”, thực ra là người dồi dào nhiệt huyết, ông ta đã thu
thập tình hình và phân tích đại thế trong thiên hạ một cách hoàn chỉnh và sáng
suốt. Và sau này trở thành đầu não qui hoạch chu tường hợp lý, đề xuất được kế
hoạch đi từ nhỏ đến lớn rất cụ thể, trách chi Lưu Bị đã rất mừng rỡ như cá gặp
nước vậy.
Tuy Gia Cát Lượng là người theo phái "Thanh
lưu” tận trung với hoàng tộc nhà Hán song về quy hoạch lại rất thực tiễn, ông
ta chủ trương không lấy cứng chọi cứng với Tào Tháo, mà cần phải liên minh lực
lượng vói Tôn Quyền ở Giang Đông, đấy là tinh thần căn bản của chiến lược lớn
"liên Ngô chế Tào”.
Nói đến xây dựng cơ nghiệp, Gia Cát Lượng dựa
vào lý tính hoàn toàn, ông ta thậm chí rất thực tiễn, nhiều năm ỏ Kinh Tương, lại
gặp gỡ với nhiều bậc danh sĩ, Gia Cát Lượng đối với nội tình của chính quyền của
Lưu Biểu đã hiểu rất thấu đáo. Ví như Bàng Đức Công, Tư Mã Huy không muốn ra
làm việc, chính quyền của Lưu Biểu có nền tảng rất yếu, phái thân Tào và phái
phản Tào chèn ép nhau. Lưu Biểu do dự không quyết, đấy là điều đại kỵ của một
người lãnh đạo, một chính phủ như vậy sớm muộn sẽ bị sụp đổ; khi Lưu Biểu lâm bệnh
nặng, phái thân Tào như Khoái Việt, Hàn Tung nắm quyền điều hành chính trị và
ngoại giao, lại được sự ủng hộ của thủy quân như Sái Mạo, Trương Doãn, chẳng
qua lục quân đứng riêng ra phản Tào, Hoàng Tổ trấn thủ Hạ Khẩu là chiến hữu rất
có tín nhiệm với Lưu Biểu, lại cũng là một đại tướng của phái phản Tào. Lưu Bị
vẫn nổi danh anh hùng lại là kẻ đối địch với Tào Tháo, nếu như Lưu Biểu có ý thức
khác, Lưu Bị thu được phái phản Tào, trấn áp được lực lượng thân Tào, cũng chẳng
phải không có khả năng, Gia Cát Lượng đã lưu ý Lưu Bị lợi dụng khéo léo cơ hội ấy.
Đối với chính quyền Ích Châu cách xa mấy
nghìn dặm, những điều Gia Cát Lượng nắm được đã khiến người ta rất đỗi kinh ngạc.
Là một người trẻ tuổi, có thể hiểu thấu đại thế thiên hạ đến như vậy, Gia Cát
Lượng thực đã có chuẩn bị trước. Tư Mã Huy gọi ông ta là kẻ thức thời tuấn kiệt
chính là nói về tài năng ở phương diện này của Gia Cát Lượng.
Ở đoạn cuối cùng lập trường phái Thanh lưu
của Gia Cát Lượng là kiên định và sáng tỏ. Điều này cho thấy một nguyên nhân chủ
yếu là ông ta rất có cảm tình vói Lưu Bị. Song, lập trường của Lưu Bị phản
kháng Tào Tháo ít nhiều thể hiện cảm tính, cơ hồ là ảnh hưởng của việc dược Hán
Hiến đế triệu kiến và sự kiến Đổng Thừa năm ấy. Song quan điểm của Gia Cát Lượng
chỉ thuần lý tính, việc phục hưng nhà Hán là hình thái ý thức của phái Thanh
lưu, nếu xét về tính thế đương thời và địa vị của Hán Hiến đế mà nói, đoạn cuối
của Long Trung Sách là không sát thực tế. Gia Cát Lượng cuối cùng bị hãm vào bối
cảnh "Cúc cung tận tụy vì nước quên thân”, chính là bị ý thức đó trói buộc cho
đến chết xong sự tiến triển về sự nghiệp của Lưu Bị sau này cơ hồ là chiếu theo
bản vẽ qui hoạch này. "Long Trung Sách” xác định thế chia ba thiên hạ, liên Ngô
chế Tào là chiến lược lớn, cũng chính thực Gia Cát Lượng tuy còn ít tuổi song
đích xác là một thiên tài qui hoạch đường dài kim cổ chưa từng có.
Chủ trương của Long Trung Sách thực ra
không phái là sáng tạo riêng của Gia Cát Lượng; Lưu Bị nhiều năm bôn ba ở bắc
phương, đối với sự thấu hiểu Kinh Tương Ích Châu, nghe được phân tích như vậy
có thể lấy làm kinh ngạc. Song đối với sách lược gia ở Kinh Tương, Giang Đông đối
với tình thế khách quan đều có nhìn nhận như thế. Lỗ Túc khi mới gặp Tôn Quyền
đã từng đề xuất: "Dựng đỉnh ở Giang Đông, chiếm cứ Kinh Châu tiến lên tranh bá
với thiên hạ” (Tam quốc chí - chuyện Lỗ Túc). Đại tướng Cam Ninh dưới trướng của
Hoàng Tổ khi theo về với Tôn Quyền, cũng đã công khai biểu thị. cha con Lưu Biểu
sẽ không giữ được cơ nghiệp, bởi vậy Tào Tháo sẽ đoạt lấy Kinh Châu, tiến sang
phía tây mà thu lấy Ba Thục, về phía Tào Tháo, Trình Dục là một tướng lĩnh có tầm
nhìn xa và giỏi mưu lược, trong đêm trước đại chiến Xích Bích nổ ra đã phân
tích Tôn Quyền sẽ liên hợp với Lưu Bị để đối kháng với sự phát triển của Tào
Tháo, đấy là sự tương đồng về sở kiến của khách anh hùng. Riêng trong Long
Trung Sách của Gia Cát Lượng sự phân tích thấu triệt, sách lược đề ra rất hoàn
chỉnh mà cụ thể, thể hiện rõ đầu óc của Gia Cát Lượng, trí tuệ của một cao
nhân, đấy chẳng phải là ông ta có năng lực thần cơ diệu toán của kẻ dự đoán
tiên tri như người ta vẫn tô vẽ.
Lời bình của Trần Văn
Bất luận ở thời đại nào, tin tức được sưu tầm
chính xác, phân tích chỉnh lý có hệ thống, phán đoán đưa ra quyết sách hữu hiệu,
cơ hồ là điều kiện khởi đầu ắt phải có đủ của một nhà sách lược ưu tú. Tư Mã
Huy cho rằng kẻ thức thời là tuấn kiệt, ý nói đến điều kiện này.
Xung quanh mỗi cá nhân, xem ra tin tức có
thu lấy bao nhiêu cũng không hết, cũng có không ít người thường dùng "sự thực
thắng hùng biện” để biểu thị cái mà mình nắm được hoặc nhìn ra mới là sự thực,
còn người khác thì không đúng, cho nên chỉ có lập trường của mình mới là có giá
trị. Thực ra như vậy chỉ là luận thuyết chỉ biết mình mà thôi.
Vấn đề đầu tiên ở đây là những người này lẫn
lộn giữa sự thực và chân thực, sự thực không phải là chân thực, song sự thực là
yếu tố cần thiết để suy nghĩ tìm ra chân thực, trong quá trình đó, sự thực rất
có giá trị; chưa có sự thực làm tiền đề cho suy nghĩ, chỉ thu được những thiên
kiến độc đoán mà không có được chân thực.
"Vấn đề sự thực” là một cách xem xét của mỗi
cá nhân trước các sự kiện của thế giới, quan điểm của mỗi cá nhân không giống
nhau, sự thực cũng nhìn nhận không giống nhau. Sự thực không phải là cái mơ hồ,
nó là điều kiện để suy luận, người thiếu khả năng suy luận, sự thực mà họ nắm
được, chưa có giá trị gì. Trước mắt có không ít ý kiến của học giả, khiến chúng
ta rất khó vận dụng. Thực ra những suy nghĩ trừu tượng về hệ lý luận của họ, về
căn bản không đem đến cho chúng ta sự phân tích, chỉnh lý và phán đoán đúng đắn
về vấn đề sự thực.
Cũng có không ít học giả nhận rằng họ là những
chính trị gia và nhà kinh doanh đã hơn 30 năm, thực tế thu thập được không nhiều,
họ đưa ra những phán đoán không mấy chính xác, thực ra vấn đề không phải nhiều
ít nắm thực tế, mà từ những tin tức đã nắm được, phát hiện được "sự thực’' có
thể dùng được. Những nhà chính trị và kinh doanh nổi tiếng trong quá khứ, có một
quá trình từng trải và trường thành, có suy tư và hệ lý luận đúng đắn, bởi vậy
từ những tin tức nhiều mặt, với quan điểm vận dụng của riêng mình, nêu ra được
sự thực khả dĩ. Những chính trị gia và nhà kinh doanh hiện đại, phần lớn được
đào tạo qua trường lớp và họ có thể lợi dụng công cụ khoa học để phát hiện sự
thực song lại không có biện pháp hữu hiệu để vận dụng sự thực.
Nói cho cùng, có không ít người nhận mình là
"chuyên gia”coi sự thực mà mình nhìn nhận là chân thực, để đạt đến mục đích,
không vận dụng sự thực để tìm chân thực, mà chỉ cố thủ ở lập trường, "sự thực”
của mình, để phủ định "sự thực” của người khác; có thể nói như vậy đã xa rời thế
giới thực tiễn, dẫn đến hình thái ý thức rất thiên kiến và độc đoán.
Đánh máy: hoi_ls
NHÀ XUẤT BẢN VĂN HOÁ - THÔNG TIN, 2003 (Tái
bản lần II)
Nguồn: Vnthuquan - Thư viện Online
Được bạn: Mọt Sách đưa lên
vào ngày: 1 tháng 11 năm 2013