1. Gia Cát Lượng

Gia Cát Lượng (tiếng Hán: 诸葛亮; bính âm: Zhūge Liàng) (181–234) là vị quân sư và đại thần của nước Thục thời hậu Hán. Ông là một chính trị gia, nhà quân sự, học giả.

Trong quân sự, ông đã tạo ra các chiến thuật như: Bát trận đồ (Hình vẽ tám trận), Liên nỏ (Nỏ Liên Châu, tên bắn ra liên tục), Mộc ngưu lưu mã (trâu gỗ ngựa máy ). Tương truyền ông còn là người chế ra đèn trời (Khổng Minh đăng) và món bánh bao. Gia Cát Lượng được biết tới nhiều qua tác phẩm Tam Quốc Diễn Nghĩa.

2. Quách Gia

Quách Gia (170 - 207), tự Phụng Hiếu (奉孝), là một nhà chiến lược và mưu sĩ trọng yếu của lãnh chúa hùng mạnh Tào Tháo trong thời kỳ cuối của nhà Đông Hán và thời kỳ đầu của Tam Quốc tại Trung Quốc. Trong 11 năm phục vụ cho Tào Tháo, tài năng của Quách Gia đã giúp nhiều cho Tào Tháo trong các chiến thắng của ông trước các lãnh chúa kẻ thù như Lã Bố và Viên Thiệu, cũng như thủ lĩnh của bộ lạc Ô Hoàn là Đạp Đốn. Chính vì thế, ông là một trong những bộ hạ được tin tưởng và yêu quý nhất của Tào Tháo.

Quách Gia sinh ra tại Dĩnh Xuyên (颍川), Dương Địch (阳翟), ngày nay là Vũ Châu, Hứa Xương, Hà Nam. Ban đầu ông tìm kiếm một vị trí dưới trướng Viên Thiệu, lãnh chúa hùng mạnh nhất khi đó ở miền bắc Trung Quốc. Tuy nhiên, rất nhanh chóng ông nhận ra rằng Viên Thiệu không phải là người quyết đoán cũng như là người không biết sử dụng tài năng của người khác và vì thế khó có thể đạt được đại sự. Chính vì vậy ông đã bỏ đi.

Năm 196, Tuân Úc giới thiệu ông với Tào Tháo. Sau khi thảo luận về tình trạng của Trung Quốc vào thời kỳ đó, cả hai nhận ra rằng họ có thể làm việc cùng nhau. Sau đó Tào Tháo dùng ông làm quân sư trong các vấn đề quân sự với chức danh tư không quân tế tửu. Ông là người đã khuyên Tào Tháo không giết Lưu Bị sau khi ông này bị thất thế trong các trận chiến với Lã Bố, phải nương nhờ Tào Tháo, sau khi Trình Dục khuyên Tào Tháo nên giết Lưu Bị để trừ hậu hoạ.

3. Bàng Thống

Bàng Thống, tự Sỹ Nguyên (178-213), đạo hiệu Phượng Sồ tiên sinh, là quân sư nổi tiếng trong lịch sử Trung Quốc, sống vào cuối thời nhà Hán, đầu thời Tam quốc, thường được người đời sau so sánh là tài năng ngang với Khổng Minh, người sống cùng thời với ông.

Bàng Thống quê ở Tương Dương, được La Quán Trung miêu tả trong Tam quốc diễn nghĩa là "người mày rậm, mũi gồ, mặt đen, râu ngắn, hình dung xấu xí". Tư Mã Đức Tháo nhận xét về Bàng Thống như sau: "Nếu được một trong hai người Ngọa Long (tức Khổng Minh) hoặc Phụng Sồ (tức Bàng Thống) thì có thể định hưng được thiên hạ".
Lúc đầu, Bàng Thống ở Giang Nam theo Tôn Quyền, trong trận Xích Bích từng theo kế phản gián của Chu Du hiến kế cho Tào Tháo dùng xích sắt ghép các thuyền lại thành một cụm để tránh cho quân sĩ say sóng nhưng thực chất là để dùng kế hỏa công. Nhờ Bàng Thống mà khi Chu Du sử dụng hỏa công, thuyền của Tào Tháo tập trung lại thành một cụm nên không chạy thoát được, cháy rụi hết. Sau khi Chu Du mất, Lỗ Túc tiến cử Bàng Thống cho Tôn Quyền nhưng Bàng Thống không được Tôn Quyền trọng dụng nên đến Kinh Châu theo Lưu Bị.

4. Tư Mã Ý

Tư Mã Ý (司马懿) (179 – 251) là một vị tướng, nhà chiến lược quân sự, một nhà chính trị của Tào Ngụy trong thời kỳ Tam Quốc.

Ông nổi tiếng nhất có lẽ là nhờ đã bảo vệ được Tào Ngụy khỏi các cuộc Bắc phạt của Gia Cát Lượng. Thành công của ông, và từ đó vị trí quyền lực nhất của ông trong triều đình nhà Ngụy đã tạo điều kiện cho hai con ông là Tư Mã Sư và Tư Mã Chiêu nắm quyền lực thực tế của nhà Ngụy, tạo tiền đề cho cháu của ông là Tư Mã Viêm soán ngôi nhà Ngụy, thành lập nhà Tấn, thống nhất Trung Hoa, chấm dứt thời kỳ Tam Quốc. Sau khi nhà Tấn lập, Tư Mã Ý đã được cháu mình truy tôn thụy hiệu là Tấn Tuyên Đế, miếu hiệu là Cao Tổ.

Tư Mã Ý là hậu duệ nhà sử học nổi tiếng Tư Mã Thiên, tác giả cuốn Sử Ký. Tư Mã Ý xuất thân từ gia đình có 8 người con trai. Mỗi người đều có một hiệu kết thúc bằng chữ Đạt. Do đó, anh em họ đều được gọi chung là Bát Đạt Tư Mã (司馬八達). Đây là một thuật ngữ để tỏ lòng kính trọng, bởi các nhóm tám nhân vật tài năng khác trong các thời kỳ trước đều đã được gọi theo cách này. [1] Gia đình ông sống tại Lạc Dương khi Đổng Trác chiếm thành phố, phá hủy nó, và dời thủ đô tới Trường An. Anh trai Tư Mã Ý, Tư Mã Lãng đã dẫn gia đình về quê cũ ở Ôn huyện (温縣), và sau đó, dự đoán rằng nơi ấy sẽ trở thành chiến trường, tiếp tục chuyển về Lê Dương (黎陽). Năm 194, khi Tào Tháo đánh nhau với Lưu Bị, Tư Mã Ý lại đưa gia đình về Ôn huyện.

5. Giả Hủ

Giả Hủ (147-223) thọ 77 tuổi ông là một mưu sĩ có rất nhiều mưu kế, ông đã bày kế cho Trương Tú để giết Điển Vi về sau khi Trương Tú chết ông theo Tào Tháo. Tháo rất trọng dụng và tin cậy ông nên hỏi ông về việc lập vua kế vị ông đã trả lời với tháo có nhớ việc Lưu Biểu và Viên Thiệu không. Tháo chỉ cười và tư đó không nhắc đến Tào Trực nữa

6. Chu Du

Chu Du (175 - 210) (周瑜), tên tự là Công Cẩn (公瑾), là danh tướng của nước Ngô (Đông Ngô) thời Tam Quốc. Trong bộ truyện Tam Quốc Diễn Nghĩa của nhà văn La Quán Trung có viết rằng do Chu Du đẹp trai và rất giỏi âm luật nên được gọi là Mỹ Chu Lang (美周郎). Ông là một nhà quân sự tài ba, chuyên về thủy chiến, chức vụ chính thức là Đại Đô Đốc Thủy Quân (Grand Admiral), nên được gọi là Chu Đô Đốc. Chu Du nổi tiếng với chiến thắng ở sông Xích Bích trước quân Tào Tháo, là trận chiến lớn nhất thời đó.

Chu Du sinh ra và lớn lên tại huyện Thư, quận Lư Giang. Lư Giang thuộc vùng Hoài Nam của Trung Nguyên, nhưng rất gần đất Ngô-Việt, ngày nay là Thư Thành, An Huy thuộc nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Gia đình Chu Du đều là danh sĩ, cha ông là Chu Dị từng làm quan huyện Lạc Dương, ông nội ông là Chu Cảnh và chú là Chu Trung từng làm quan Hiệu úy.

Chu Du thời trẻ chơi với Tôn Sách, con của Tôn Kiên, và hai người thân nhau như anh em. Khi Tôn Kiên bị giết trong cuộc chiến với Lưu Biểu, Tôn Sách lúc đó 16 tuổi, bắt đầu chinh phạt đất Ngô. Chu Du đem quân giúp Tôn Sách và trở thành khai quốc công thần.

Năm Chu Du 24 tuổi đánh chiếm Uyển Thành và cùng với Tôn Sách đi cầu hôn 2 cô con gái xinh đẹp của Kiều Tông. Tôn Sách cưới Đại Kiều, còn Chu Du cưới Tiểu Kiều.

7. Lục Tốn

Lục Tốn 陸遜;( 183-245) tự Bá Ngôn là quân sư của phe Đông Ngô sống vào cuối đời Hán, đầu đời Tam Quốc trong lịch sử Trung Quốc. Ông nổi tiếng qua trận Di Lăng vào năm 222 đánh bại quân Thục Hán của Lưu Bị khiến ông trở thành 1 trong những quân sư nổi tiếng nhất của đời Tam Quốc.

Lục Tốn sinh năm 183, người Ngô Quận. Ông đến Đông Ngô theo Tôn Quyền sau khi Tôn Sách mất (năm 200) khoảng vài năm. Năm 208, Lục Tốn tham gia trận Xích Bích nhưng vì ông còn quá trẻ nên không lập được công trạng gì nổi bật.

Năm 219, nhân lúc Lưu Bị và Tào Tháo đanh tranh giành Hán Trung và Quan Vũ dẫn quân đánh Tương Dương, không quan tâm đến Kinh Châu là nơi mà Đông Ngô đã dòm ngó từ lâu, Lục Tốn đã bày kế cho Lã Mông chiếm Kinh Châu, dẫn đến cái chết của Quan Vũ, nguyên nhân chủ yếu của trận Di Lăng sau này.

Năm 222, Lưu Bị dẫn 75 vạn quân đánh Đông Ngô báo thù cho Quan Vũ. Lúc này các quân sư hàng đầu của Đông Ngô như Chu Du, Lỗ Túc và Lã Mông đã qua đời nên trọng trách bảo vệ Đông Ngô được giao cho Lục Tốn. Biết Lưu Bị không có kinh nghiệm dùng binh, đóng quân ở nơi tử địa nên Lục Tốn đã dùng hỏa công tiêu diệt 70 doanh trại của Lưu Bị, đánh tan 7 vạn quân của Lưu Bị. Sau trận này 1 năm Lưu Bị bệnh chết ở thành Bạch Đế.

Sau trận Di Lăng, Đông Ngô và Thục Hán kí hòa ước nên từ năm 222 đến năm 245, Lục Tốn đã nhiều lần đánh đuổi quân Đại Ngụy, bảo vệ thành công Đông Ngô. Năm 234, ông dẫn quân đánh Hợp Phì theo sự nhờ cậy của Khổng Minh nhưng thất bại. Năm 245, ông mất ở tuổi 62.

8. Pháp Chính

Từ Thứ (徐庶), tự là Nguyên Trực (元直) là một quân sư của Lưu Bị và sau đó là Tào Tháo thuộc thời kỳ Tam Quốc. Thoạt đầu ông đi theo phò tá Lưu Bị nhưng bị Tào Tháo lập mưu bắt mẫu thân của mình, buộc Từ Thứ phải qua đầu quân cho Tào Tháo. Mẫu thân của ông thấy con trai đến thì rất tức giận, chửi mắng ông rồi tự vẫn.

Từ Thứ là người đã khuyên Lưu Bị mời Gia Cát Lượng về làm quân sư. Trong thời gian làm quan cho Tào Ngụy, Từ Thứ chỉ quan tâm đến việc quan văn, chứ không đóng góp gì đáng kể cho Tào Tháo về mặt quân sự.

Trong Tam Quốc Chí có kể chuyện Từ Thứ khi ở Xích Bích biết được Bàng Thống bày kế liên hoàn để lừa Tào Tháo, nhưng ông không nói mà lại giả vờ xin Tào Tháo cho về lại phương Bắc để giữ hậu phương. Nhờ đó ông thoát khỏi trận chiến Xích Bích, nơi mà quân Tào đại bại.

9. Khương Duy

Khương Duy (姜維, Wade-Giles: Chiang Wei, 204-264), là một tướng và sau này là thừa tướng nhà Thục Hán thời Tam Quốc trong lịch sử Trung Quốc.
Khương Duy tự là Bá Ước (伯約), người huyện Ký, Thiên Thuỷ[1].

Cha ông là Khương Quýnh từng làm chức Công tào trong quận. Khi người Nhung và người Khương chống lại nhà Ngụy, Khương Quýnh bảo vệ cho thái thú và bị tử trận. Vì vậy nhà Ngụy phong cho ông làm chức Trung lang.

Cha mất sớm, Khương Duy sống với mẹ, say mê Kinh học của Trịnh Huyền, làm chức Thượng kê duyên (ghi chép) trong quận, sau đó ông được làm tùng sự.

10. Đặng Ngải

Đặng Ngải (197 - 264) quê ở Nghĩa Dương, tự Sĩ Tái, là một vị tướng tài của Tào Ngụy trong thời kỳ Tam Quốc trong lịch sử Trung Hoa. Ông được Tư Mã Ý phát hiện tài năng và trọng dụng. Ông đã đóng góp lớn trong chiến dịch đánh bại và xóa sổ Thục Hán. Năm 263, ông tham gia đội quân do Chung Hội chỉ huy đánh Thục Hán. Khương Duy phòng thủ ở phía nam Hán Trung. Đặng Ngải kiến nghị cho quân leo đèo Âm Bình để đến kinh đô của Thục Hán là Thành Đô nhanh hơn nhưng Chung Hội không đồng ý. Ông và con trai thực hiện ý tưởng này và đã thành công. Quân Đặng Ngải đã tiến đến Thành Đô, hoàng đế Thục Hán Lưu Thiện và quần thần ra cổng thành quy hàng.