Trong khi Tào Tháo, Tôn Quyền đều có thực lực hùng
mạnh, vì sao Lưu Bị trở thành lựa chọn duy nhất trong cuộc đời nhà quân sự tài
ba Gia Cát Lượng vẫn đang là vấn đề gây tranh
cãi.
Có nhiều ý kiến cho rằng, Khổng Minh - Gia Cát
Lượng - lựa chọn phò tá Lưu Bị không chỉ vì phù hợp với lý tưởng chính trị Nho
gia của ông, mà còn bởi Lưu Bị cho Gia Cát Lượng đầy đủ không gian phát huy "sở
học bình sinh" của mình.
Tuy nhiên, một luồng quan điểm khác tại Trung Quốc
cho rằng, việc Lưu Bị trở thành "đáp án cuối cùng" của Gia Cát Lượng hoàn toàn
không đơn thuần chỉ là vấn đề "không gian thăng
tiến".
1800 năm qua, các học giả Trung Quốc vẫn luôn đi
tìm lời giải đối với vấn đề này.
Một bài phân tích đăng trên trang Phượng Hoàng nêu
ra 4 luận điểm để giải thích cho việc Gia Cát Lượng chịu về dưới trướng Lưu Bị,
chứ không phải Tào Tháo - người khi đó nắm danh nghĩa "triều đình Đông Hán"
trong tay.
~ Con người của Gia Cát Lượng
Gia Cát Lượng là chính trị gia và quân sự gia được
giới trí thức Trung Quốc sùng bái suốt hàng nghìn
năm.
Một lý do quan trọng chính là việc Gia Cát Khổng
Minh "là một nhà trí thức cơ bản và kiểu mẫu". Khuôn mẫu này chủ yếu chỉ đạo đức
cao thượng và sự nghiệp hiển hách.
Theo đó, "tam bất hủ" mà cổ nhân Trung Quốc đề ra -
gồm lập đức, lập công, lập ngôn - đều được thể hiện ở "hình mẫu" Gia Cát
Lượng.
Xét về "lập đức", tức tiêu chuẩn hành vi của phần
tử trí thức, mà theo Nho gia là trung, hiếu, nhân,
nghĩa.
Là một nhà trí thức tiêu biểu và khắt khe, đương
nhiên Khổng Minh hiểu rõ chính quyền trung ương mà Tào Tháo thao túng, thực chất
đã không còn là chính phủ Hán triều.
Như vậy, nếu muốn "lập đức", giữ trọn trung -
nghĩa, Gia Cát Lượng không thể đầu quân dưới cờ Tào Tháo. Thay vào đó, ông lựa
chọn Lưu Bị - nhân vật thực tế có huyết thống hoàng gia và được gọi là "Lưu
hoàng thúc".
~ Lý tưởng của Gia Cát Lượng
Theo phân tích của Phượng Hoàng, lý tưởng trị quốc
của Gia Cát Lượng là chính trị Nho gia - đề cao chữ
"Nhân".
Trong khi đó, Tào Tháo thi hành chính sách bá
quyền, thực hiện thể chế chính trị dựa trên cường
quyền.
Có thể nói, Khổng Minh và Tào Tháo dù là 2 nhân vật
xuất sắc, song cũng là 2 thái cực từ trong tư tưởng cốt lõi, dẫn đến việc 2
người này không thể bước chung một con đường.
Gia Cát Lượng là người tôn sùng Nho giáo, và ông
cũng trung thành tuyệt đối với tư tưởng của mình. Đây là nguyên nhân căn bản
nhất khiến ông không theo Tào Ngụy.
~ Sức hút của Lưu Bị
Trong xã hội Trung Quốc cổ đại, đạo đức được đề cao
hơn tất cả, đặc biệt là phẩm hạnh của bậc quân
chủ.
Theo quan niệm này, chỉ cần vị lãnh tụ là nhân vật
hiền đức thì có thể khiến trên dưới một lòng, triều đình kỷ cương, đi tới hiện
thực hóa một xã hội hòa hợp.
Xét trên phương diện đạo đức, lịch sử Trung Quốc đã
công nhận đây là "thế mạnh áp đảo" của Lưu Bị.
Lưu Bị vốn đã mang thân phận hoàng tộc, lại tham
gia hành động ám sát Tào Tháo, thể hiện lòng trung thành đối với chính quyền Hán
triều.
Về mặt cảm quan, những hành động của Lưu Bị đã "vô
tình" đồng điệu với lý tưởng của Gia Cát Lượng - một đệ tử Nho gia sùng bái tư
tưởng trung - hiếu.
Bên cạnh đó, trong thời kỳ Lưu Bị nắm quyền ở Thái
Nguyên, Từ Châu, đã thi hành chính sách cai trị "nhân
nghĩa".
Điều này cũng khiến tiếng tốt của Lưu đồn xa, hiển
nhiên không nằm ngoài sự quan sát của Gia Cát
Lượng.
Như vậy, về mặt công tác tuyên truyền, Lưu Bị đã
xây dựng tốt hình ảnh của một "lãnh tụ kiểu mẫu" trong mắt các nhân sĩ Nho giáo
nói chung và Khổng Minh nói riêng.
~ Lưu Bị cho Khổng Minh không gian phát
triển
Cũng theo phân tích của Phượng Hoàng, mặc dù Lưu Bị
tạo lập được danh vọng, song trước khi có được Gia Cát Lượng, thì Lưu không có
nhiều quân sư xuất chúng bên mình.
Nếu Khổng Minh về phò tá Lưu Bị, thì toàn bộ quá
trình từ thoát ly khó khăn, ổn định lực lượng, phát triển hùng mạnh cho tới
thống nhất thiên hạ, ông có thừa "sân khấu" để phô diễn hết tài năng của
mình.
Đồng thời, tuy không có quân sư xuất sắc, nhưng
ngược lại, Lưu Bị sở hữu một dàn võ tướng hàng đầu như Quan Vũ, Trương Phi,
Triệu Vân... Gia Cát Lượng trở thành quân sư của Lưu, những hổ tướng này đều
thuộc quyền sai khiến của ông.
~ Khổng Minh theo Lưu Bị chỉ vì "tiền đồ sự
nghiệp"?
Tại Trung Quốc, có quan điểm cho rằng Gia Cát Lượng
lựa chọn Lưu Bị chủ yếu nhằm vào "không gian thăng
tiến".
Sở dĩ có ý kiến này, bởi khi Gia Cát Lượng đi sứ
Đông Ngô trước trận đại chiến Xích Bích, ông từng được Trương Chiêu dụ dỗ "nhảy
việc" sang phò tá Tôn Quyền.
Tuy nhiên, Khổng Minh khước từ Trương, nói rằng -
"Tôn Quyền là một chủ nhân tốt, nhưng không thể phát huy hết tài năng của
ta".
Câu nói này được cho là đã lộ ra "tham vọng" của
Gia Cát Lượng.
Song luận điểm trên cũng vấp phải nhiều sự phản
đối, bởi vào thời điểm đó Gia Cát Lượng ở vào vị thế "thỉnh cầu" sự giúp đỡ của
Tôn Quyền, do đó ông buộc phải tìm những lý do "tế nhị" để từ chối lời đề nghị
của Đông Ngô.
Vì vậy, nhiều nhà nghiên cứu Trung Quốc vẫn cho
rằng, thực chất Gia Cát Lượng "không màng đến Tôn Quyền" nhưng vẫn phải tỏ ra
"lịch sự" như vậy mà thôi.
Các nhà sử học cũng đánh giá, quan điểm Khổng Minh
"không có đất dụng võ" dưới trướng Tào Tháo chỉ là cách nhìn của người đời
sau.
Đứng từ góc nhìn của Gia Cát Lượng, có thể thấy ông
là người luôn tin bản thân có thể sánh ngang các bậc cao nhân trong lịch sử
Trung Quốc như Quản Trọng, Nhạc Nghị.
Chính Gia Cát Lượng cũng có biệt hiệu "Ngọa Long
tiên sinh", cho thấy ông xem trọng bản thân và không lép vế so với nhóm quân sư
Tuân Úc, Giả Hủ, Quách Gia của Tào Tháo.
Do đó, bài phân tích của Phượng Hoàng cũng bác bỏ
khả năng Khổng Minh không theo Tào Tháo vì không thể phát
triển.
Đồng thời, nếu chỉ xét về con đường sự nghiệp, thì
thế lực Lưu Bị chắc chắn kém xa so với Tào Tháo.
Vào thời điểm Gia Cát Lượng đầu quân cho Lưu Bị,
lực lượng của Lưu yếu kém, tương lai cũng không rõ
ràng.
Ngược lại, Tào Tháo khi đó đã có thế lực mạnh và
vững vàng. Nếu nói Khổng Minh chỉ nhìn vào tiền đồ sự nghiệp thì theo logic, Tào
Tháo mới là phương án tối ưu.
~ Lưu Bị là lựa chọn ngay từ
đầu
Là một thanh niên trí thức ôm nhiều hoài bão và lý
tưởng, việc lựa chọn chủ nhân của Gia Cát Lượng sẽ không đơn giản chỉ phụ thuộc
vào "miếng cơm".
Gia nhập lực lượng của Lưu Bị, đồng nghĩa với Gia
Cát Lượng đem toàn bộ "vốn liếng" của bản thân đặt vào
Lưu.
Nếu Lưu Bị hùng mạnh, lý tưởng của Khổng Minh sẽ
thành hiện thực. Ngược lại, tất cả tư tưởng của ông cũng sẽ tiêu vong và trở nên
vô danh trong lịch sử.
Sự lựa chọn của Gia Cát Lượng cho thấy, ông sẵn
sàng bước vào cuộc đấu tranh để thực hiện lý tưởng của mình bên cạnh Lưu Bị, bất
chấp khả năng thất bại rất lớn.
Điều thú vị là, nhiều học giả Trung Quốc cho hay,
mặc dù Khổng Minh đã quyết tâm theo Lưu Bị ngay từ khi còn ở ẩn, song ông cũng
không vội vàng "xuất sơn".
Nguyên nhân do ông vẫn còn những hoài nghi, rằng
liệu Lưu Bị có "nhìn trúng" ông hay không?
Lưu Bị sẽ đối đãi với ông như một mưu sĩ bình
thường, hay trọng dụng ông như bậc quốc sĩ?
Liệu Lưu Bị có chấp nhận sách lược trị quốc của
ông?
Xuất phát từ những "nghi vấn" trên, cho nên mặc dù
bản thân đã có đáp án, nhưng Gia Cát Lượng vẫn phải "nằm im chờ
thời".
Ở thời điểm đó, Khổng Minh chỉ mới ngoài 20, và ông
có đủ thời gian để chờ đợi ngày Lưu Bị "tam cố thảo
lư".
Khi ấy, con đường của Gia Cát Lượng mới thực sự bắt
đầu.