Tác giả: Đỗ Ngọc Thạch

Tứ đại danh tác chỉ bốn tác phẩm văn học cổ điển được cho là danh tiếng nhất của Trung Quốc, xếp theo thứ tự: 1.Tam Quốc chí diễn nghĩa của La Quán Trung; 2.Tây du kí của Ngô Thừa Ân; 3.Thủy Hử của Thi Nại Am và La Quán Trung (hiệu đính); 4.Hồng Lâu Mộng của Tào Tuyết Cần.

Tam Quốc chí diễn nghĩa của La Quán Trung là đệ nhất danh tác không chỉ của văn học Trung Quốc mà trải qua thời gian, nó đã vượt qua những kiệt tác viết về chiến tranh của văn học thế giới để trở thành đệ nhất danh tác của văn học nhân loại.

***

La Quán Trung (1330?-1400?): La Quán Trung tên là Bản, tên chữ là Quán Trung, lại có biệt hiệu là "Hồ Hải tản nhân" người Thái Nguyên (?).

La Quán Trung sớm nổi tiếng có tài văn chương, rất giỏi về từ khúc, câu đối, lại viết cả các loại kịch, nhưng thành công nhất là về tiểu thuyết. Ngoài việc là tác giả của cuốn tiểu thuyết Tam Quốc Chí Diễn Nghĩa và còn có người cho rằng: La Quán Trung cũng là một người tham gia soạn và chỉnh biên tác phẩm Thủy hử. Nhiều sử gia văn học không chắc chắn rằng hai người này là một, hay là tên Thi Nại Am được dùng làm bút danh của Thủy Hử vì tác giả không muốn bị dính líu vào việc chống chính quyền Nhà nước phong kiến như các anh hùng hảo hán trong tác phẩm Thủy hử. Cùng với Ngô Thừa Ân, Thi Nại Am, Tào Tuyết Cần,…La Quán Trung là người đóng góp xuất sắc cho trường phái tiểu thuyết lịch sử đời Minh-Thanh(1).

La Quán Trung xuất thân từ một gia đình quý tộc. Tuổi thanh niên ông nuôi chí phò vua giúp nước; song lúc đó, triều đình nhà Nguyên đang suy tàn, các lực lượng chống triều đình nhà Nguyên nổi dậy khắp nơi, La Quán Trung bỏ đi phiêu lãng nên có biệt hiệu là Hồ Hải tản nhân. Là một nhà Nho ưu thời mẫn thế, La Quán Trung suy nghĩ nhiều về thế sự và là một trong những người "có chí mưu đồ sự nghiệp bá vương"(2).

***

Tam quốc chí diễn nghĩa nguyên tên là Tam quốc chí thông tục diễn nghĩa, là một tiểu thuyết lịch sử Trung Quốc được La Quán Trung viết vào thế kỷ 14 kể về thời kỳ hỗn loạn Tam Quốc (220-280), theo phương pháp bảy thực ba hư (bảy phần thực ba phần hư cấu).

Tam quốc chí diễn nghĩa (thường gọi tắt là Tam Quốc diễn nghĩa) về phương diện biên soạn chủ yếu là công lao của La Quán Trung, nhưng thực ra bộ tiểu thuyết này trước sau đã trải qua một quá trình tập thể sáng tác lâu dài của rất nhiều người. Trước La Quán Trung, từ lâu chuyện Tam quốc đã lưu hành rộng rãi trong dân gian truyền miệng, các nghệ nhân kể chuyện, các nhà văn học nghệ thuật viết kịch, diễn kịch, đều không ngừng sáng tạo, làm cho những tình tiết câu chuyện và hình tượng các nhân vật phong phú thêm.

La Quán Trung đã viết bộ Tam quốc chí thông tục diễn nghĩa chính là đã dựa trên cơ sở sáng tác tập thể rất hùng hậu đó của văn học dân gian. Dĩ nhiên trong khi viết ông có tham khảo những bản ghi chép của các nhà viết sử và các nhà văn khác, nhưng quan trọng hơn là phần thể nghiệm cuộc sống phong phú của bản thân ông và tài năng văn học kiệt xuất của ông.

Một trong những bản Tam quốc chí diễn nghĩa ra đời sớm nhất hiện nay còn giữ được là bản in năm Nhâm Ngọ Gia Tĩnh (1522) gồm có 24 cuốn 240 tiết. Từ đó về sau (gần 300 năm) nhiều bản Tam quốc đã lưu hành, nhưng nội dung đều không có gì khác nhau lắm.

Đầu đời Thanh, hai cha con Mao Luân, Mao Tôn Cương (người Tràng Châu tỉnh Giang Tô) lại bắt đầu tu đính truyện Tam quốc. Công việc tu đính này hoàn thành vào khoảng năm Khang Hy thứ 18 (1679).

Mao Tôn Cương đã gia công, thêm bớt, nhuận sắc những chi tiết nhỏ, sắp xếp lại các hồi mục, câu đối, sửa chữa lại câu, lời trùng hoặc những chỗ chưa thỏa đáng... và thêm vào đó những lời bàn, dồn 240 tiết thành 120 hồi, lại đặt cho bộ Tam quốc cái tên là "cuốn sách đệ nhất tài tử". Làm cho truyện càng hoàn chỉnh, văn kể trong sáng, gọt giũa, trên một mức độ nào đó cũng đã làm tiện lợi cho mọi quần chúng độc giả. Từ đó bản của Mao Tôn Cương thay bản của La Quán Trung, tiếp tục được lưu truyền rộng rãi.

Năm 1958, Nhân dân Văn học Xuất bản xã Bắc Kinh đã chỉnh lý lại nhiều, bằng cách dựa vào bản của Mao Tôn Cương hiệu đính rất kỹ từng câu, từng chữ, từng tên riêng có đối chiếu với bản của La Quán Trung rồi sửa chữa lại những chỗ mà bản của Mao Tôn Cương đã sửa hỏng, sửa sai với nguyên bản của La Quán Trung, nhưng nói chung vẫn giữ nguyên bộ mặt của bản Mao Tôn Cương. Còn những tên lịch sử đặc biệt như tên người, tên đất, tên chế độ ... nếu cả hai bản trên đều sai, thì hiệu đính lại theo sử sách. Nên các lần in sau hầu hết đều lấy theo bản in này.