Tào
Tháo kể từ ngày chiếm được Cổn Châu và Dự Châu, xây dựng căn cứ địa tại hai nơi
này, đã tiến hành hằng loạt chiến dịch, lần lượt đánh bại một số quần hùng, xóa
đi nỗi lo sát nách, để tương lai có thể phóng tay đánh nhau một trận quyết định
với Viên Thiệu.
Trước
đây, hồi năm công nguyên 193, phụ thân của Tào Tháo từ Hoa Huyện trở về quê, đã
bị quân binh của thủ hạ Đào Khiêm, vị Châu mục Từ Châu sát hại. Tào Tháo nghe
tin hết sức giận dữ, cử binh đi báo thù và đã hạ liên tiếp mười thành. Đào Khiêm
bại trận phải lui đến Đàm Thành. Mùa hè năm sau, Tào Tháo lại cử binh đánh Từ
Châu lần thứ hai, và chôn sống mấy vạn người tại Tứ Thủy. Ít lâu sau, Đào Khiêm
vì quá lo buồn nên đã bệnh chết. Lúc tiến hành hai cuộc hành quân này, Quách Gia
chưa đến gia nhập vào đội ngũ của Tào Tháo. Nhưng trong "Tam Quốc Diễn Nghĩa" đã
miêu tả Quách Gia là người đã sách hoạch hai cuộc hành quân nói trên, đó là lời
nói của những nhà viết tiểu thuyết, không cần phải bàn đến.
Tiếp
theo là trận tấn công tiêu diệt Lữ Bố. Lữ Bố tự là Phụng Tiên, người Cửu Nguyên
(nay là địa phương nằm về phía tây bắc thành phố Bao Đầu tại khu tự trị Nội Mông
Cổ), thuộc quận Ngũ Nguyên. Lữ Bố nguyên là bộ tướng của Đinh Nguyên, Thứ sử
Tỉnh Châu, nhưng hắn đã bán chủ cầu vinh, bằng cách giết Đinh Nguyên để đầu hàng
Đổng Trác. Sau đó Lữ Bố lại giết Đổng Trác chạy theo Vương Doãn. Đây là một con
người "cứng rắn nhưng vô lễ, chỉ có cái dũng của kẻ thất phu” là một nhân vật
điển hình thường phản phúc về mặt chính trị. Lữ Bố bị Lý Giác, Quách Phiếm đánh
đuổi bỏ chạy ra khỏi Trường An, chẳng khác chi một con chó chết chủ, đi lang
thang khắp mọi nơi. ông ta trước tiên tìm đến nương nhờ Viên Thuật, sau đó lại
chạy theo Trương Dương, rồi lại chạy theo Viên Thiệu.
Khi
Tào Tháo thảo phạt Từ Châu, thì không ngờ tại vùng hậu phương Cổn Châu xảy ra
phản loạn. Trương Mạc, nghe theo lời
khuyên của Trần Cung, nghênh đón Lữ Bố, có ý đồ nhân cơ hội Tào Thao vắng mặt,
tấn công chiếm lấy Cổn Châu. Cũng may có Tuân Vực, Trình Dục đã cố thủ Quyên
Thành, Phạm Huyện, và Đông An, khiến Tào Tháo vẫn còn căn cứ để tiến thoái. Tào
Tháo nghe tin đồn dẫn quân trở về cứu. Sau khi trận đánh tại Định Đào và Cự Dã,
đại bại Lử Bố, mới cứu vãn được tình thế hết sức nguy cấp.
Sau
khi Lữ Bố bị đánh bại, đã bỏ chạy tới Từ châu để nương nhờ Lưu Bị. Sau đó, Lữ Bố
lại bất ngờ đánh chiếm Hạ Phi (nay là Phi Huyện, tỉnh Giang Tô) của Lưu Bị, tự
xưng là Từ Châu Mục. Sau khi Lưu Bị mất đất đứng chân, bèn dẫn bộ hạ đến đầu Tào
Tháo. Trong "Tam Quốc Diễn Nghĩa" hồi thứ 6 có viết : "Tháo đã dùng cái lễ đối
với thượng khách để chiêu đãi, Huyền Đức bèn đem chuyện Lữ Bố nói cho Tào Tháo
nghe. Tào Tháo bảo : "Bố là con người bất nghĩa, vậy ta và hiền đệ phải ra sức
giết nó". Huyền Đức lên tiếng cảm tạ. Tháo thết tiệc khoản đãi, cho tới tối mới
đưa ra cửa. Tuân Vực vào yết kiến Tào Tháo, nói : "Lưu Bị là một anh hùng, vậy
cần phải sớm giết đi, nếu không thì sẽ có hậu hoạn". Tháo không trả lời. Sau khi
Tuân Vực bước ra, thì Quách Gia bước vào, Tháo hỏi : "Tuân Vực khuyên ta nên
giết Huyền Đức, vậy phải làm sao ?". Gia đáp : "Không được. Chúa công hưng binh
là vì nghĩa, nhằm trừ bạo cho bá tánh, vậy phải dựa vào sự tín nghĩa mà chiêu mộ
những bậc hào kiệt, như vậy mà vẫn còn sợ họ không chịu đến. Nay Huyền Đức là
người có tiếng anh hùng, vì khốn cùng nên tới đây nương nhờ, nếu giết đi thì sẽ
có hại đến việc chiêu mộ người hiền tài. Tất nhiên những kẻ sĩ có trí mưu trong
thiên hạ hiện nay, nghe được sẽ hoài nghi, không ai dám tìm tới nữa. Như vậy,
chúa công sẽ lấy ai mà bình định được thiên hạ ? Lấy việc giết một người bảo là
trừ hậu hoạn, để gây ra sự nghi ngờ cho tất cả mọi người, thì sự an nguy đối với
ta là điều không thể không nhận xét cho kỹ". Tào Tháo cả mừng, nói : "Lời nói
của khanh thật đúng với ý ta". Ngày hôm sau, Tào Tháo bèn viết biểu tiến cử Lưu
Bị làm Châu Mục Dự Châu. Trình Dục can rằng : "Lưu Bị không bao giờ chịu ở dưới
quyền người khác, vậy chi bằng nên sớm giết đi". Tháo đáp : "Hiện nay là giai
đoạn phải dùng tới những vị anh hùng, vậy không thể giết một người mà làm mất
nhân tâm trong khắp thiên hạ. Đó chính là ý kiến giống nhau giữa ta với Qưách
Phụng Hiếu, nên không nghe theo lời của Dục khuyên".
Đối
với chuyện này, trong "Quách Gia Truyện" của "Tam Quốc Chí", phần chú giải của
Bùi Tùng dẫn từ "Ngụy Thư", thì đại để không giống nhau. Đối với một việc nhỏ
như thế, đã phản ánh tầm nhìn chiến lược của người có mưu lược và có quyền hành,
thì Tào Tháo và Quách Gia đều giống nhau. Ngay đến Tuân Vực, Trình Dục và những
nhân vật được gọi là "túi khôn" nổi tiếng đương thời cũng không bì kịp.
Mặc
dù tạm thời lung lực được Lưu Bị, nhưng hoàn cảnh của Tào Tháo vẫn không phải là
một hoàn cảnh lý tưởng. Lúc bấy giờ phía Bắc có Viên Thiệu, Công Tôn Toản, phía
Nam có Viên Thuật, Lưu Biểu, Tôn Sách, Lưu Chương, Trương Lỗ, phía Tây có Mã
Đằng, Hàn Toại, Trương Dương, phía Đông có Lữ Bố. Riêng Cổn Châu và Dự Châu là
hai vùng đất nằm tại khu vực tứ chiến. Đúng ra Tào Tháo đang ở vào hoàn cảnh bốn
bề đều có thế lực kình chống nhau. Cho nên Tào Tháo và các mưu sĩ của ông, ngày
đêm phân tích tình hình, nghiên cứu xem phải làm thế nào để đánh bại quần hùng ở
Trung Nguyên. Họ nhận thức mình là người đang ở vào thế chiến nội tuyến, lại
đứng trước tình hình địch mạnh ta yếu. Viên Thiệu tất nhiên là kẻ thù chủ yếu
nhất, còn Lữ Bố là kẻ thù hung ác nhất. Qua đó, cuối cùng họ đã xác định được
phương châm chiến lược là "yếu trước mạnh sau, lần lượt đánh bại từng kẻ thù
một".
Mùa
Thu năm Kiến An thứ ba (công nguyên 198) Tào Tháo quyết định đánh Lữ Bố ở phía
Đông. Đối với việc này, trong quân ngũ của Tào Tháo từng có nhiều ý kiến khác
nhau. Một số tướng lãnh cho rằng Lưu Biểu, Trương Tú ở phía sau lưng, nếu viễn
chinh Lữ Bố e rằng sẽ gặp nguy hiểm. Trước đó, Tào Tháo thường hỏi ý kiến của
Tuân Vực và Quách Gia :
-
Nay ta muốn thảo phạt kẻ bất nghĩa, nhưng sức mạnh của ta không đủ đối địch, vậy
phải làm sao ?
Tuân
Vực chủ trương đánh Lữ Bố. Ông cho rằng :
-
Không đánh Lữ Bố trước thì Hà Bắc (chỉ Viên Thiệu), cũng sẽ khó chinh phục.
Quách
Gia cũng nói :
-
Viên Thiệu hiện đang vây đánh Công Tôn Toản ở phía Bắc, vậy có thể nhân cơ hội
này cử binh sang phía Đông đánh Lữ Bố. Nếu không tiêu diệt Lữ Bố trước, một khi
Viên Thiệu kéo quân tới xâm phạm, Lữ Bố sẽ cử binh chi viện cho ông ta, thì hậu
hoạn sẽ vô cùng to lớn.
Một
mưu sĩ khác là Tuân Du cũng cho rằng :
-
Lữ Bố là tướng vô cùng kiêu dũng, lại ỷ mình được Viên Thuật giúp đỡ, nếu để mặc
cho hắn tung hoành giữa vùng Hoài Thủy và Tứ Thủy, thì một số hào kiệt tất nhiên
sẽ hưởng ứng. Bây giờ nên thừa lúc Lữ Bố mới tạo phản, nội bộ còn chưa đồng tâm
nhất trí với nhau, ta tiến đánh tức khắc, nhất định sẽ được thành công.
Được
sự trù hoạch của các mưu sĩ, mùa Thu năm đó, Tào Tháo đích thân chỉ huy đại quân
tiến vào phía Đông để thảo phạt Lữ Bố. Tháng mười đánh chiếm được Bành Thành, Lữ
Bố lui về giữ Hạ Phi. Quân Tào lại bao vây Hạ Phi và Tào Tháo lại viết thư
khuyên Lữ Bố đầu hàng. Lữ Bố vốn có ý đầu hàng, nhưng mưu sĩ Trần Cung khuyên
nên tử thủ Hạ Phi, rồi lại phái người phá vòng vây đi cầu cứu với Viên Thiệu.
Do
tướng sĩ của Lữ Bố liều chết giữ thành, nên quân Tào dù đã tấn công mãnh liệt
suốt hai tháng, mà thành Hạ Phi bé nhỏ vẫn đứng trơ trơ. Tào Tháo thấy đánh lâu
mà không hạ được thành, trong lòng rất bực bội. Thêm vào đó, quân đội đã tác
chiến liên miên không được nghỉ ngơi, tướng sĩ đều mệt mỏi, lương thảo tiếp tế
cũng gặp khó khăn, nên chuẩn bị rút lui trở về Hứa Đô, để chỉnh đốn đội ngũ, rồi
sẽ tìm dịp tấn công sau.
Một
đạo binh mệt mỏi, mà lại đưa đi viễn chinh, là điều tối kỵ của binh gia. Đại
quân hạ trại đóng dưới chân một ngôi thành kiên cố, nếu kéo dài thời gian mà
không hạ được thành, thì lại càng bất lợi. Giờ đây, binh mã của Tào Tháo và Lữ
Bố đều vô cùng mệt mỏi. Vậy, nếu ai có thể tiếp tục kiên trì cuộc chiến đấu, thì
người đó sẽ có hy vọng thắng lợi. Trong giờ phút quan trọng này, các mưu sĩ nghe
tin Tào Tháo chuẩn bị rút quân đều hết sức hốt hoảng. Tuân Du lập tức đến khuyên
ngăn Tào Tháo đừng rút quân. Quách Gia cũng nói :
-
Trước kia, cả đời Hạng Võ đã đánh hơn bảy mươi trận lớn nhỏ, chưa từng bị bại,
thế mà chỉ một trận đánh tại Cai Hạ, ông ta đã sa vào thế thân chết nước mất.
Nguyên nhân chính vì ông ta quá ỷ mình kiêu dũng thiện chiến, nhưng lại thiếu
mưu lược. Giờ đây Lữ Bố cũng là người hửu dũng vô mưu, lại liên tiếp bị bại
trận, nhuệ khí đã mất, dũng khí đã tiêu tan. Cho nên oai lực của Lữ Bố tuyệt đối
không làm sao bì kịp Hạng Võ. Trong khi đó hoàn cảnh bại trận khốn khó của ông
ta hiện nay càng trầm trọng hơn Hạng Võ xưa kia nhiều hơn. Vậy, nếu chúng ta
thừa thắng tấn công mạnh lên, thì thành Hạ Phi nhất định sẽ chiếm được, Lữ Bố
nhất định sẽ bị bắt sống.
Tào
Tháo nghe qua lời khuyên của hai người rất có lý, nên tiếp tục chỉ huy quân đội
của mình tấn công vào thành Hạ Phi.
Việc
khuyên ngăn Tào Tháo đừng rút lui là chuyện không khó. Mà khó ở chỗ tướng sĩ và
bá tánh trong thành Hạ Phi, do ai ai cũng sợ thành bị hạ thì tất cả sẽ bị chém
giết, nên họ đá quyết tâm cố thủ. Như vậy, phải làm thế nào để hạ được thành,
mới là vấn đề chủ yếu. Tất nhiên chỉ một mực tấn công, rõ ràng không phải là
thượng sách. Trong thời điểm này, đúng là thời điểm có đất dụng võ của các mưu
sĩ. Họ chủ trương dùng nước của hai con sông Tứ Thủy và Nghi Thủy để nhận chìm
thành Hạ Phi. Dùng nước để thay thế binh sĩ.
Tào
Tháo đang cảm thấy bí lối, nên khi được diệu kế này tất nhiên là vui mừng ngoài
sức tưởng tượng. ông ta lập tức xuống lệnh cho binh sĩ đào kinh dẫn nước hai con
sông nói trên, chảy cuồn cuộn vào chân thành Hạ Phi. Thế là ngôi thành vững chắc
như sắt thép kia, lại không chịu đựng nổi sự công phá của dòng nước. Chỉ trong
chốc lát, nó đã ngập sâu xuống nước mấy xích. Quân dân trong thành thấy không
còn hy vọng, bèn tự tìm đường sống cho mình, không còn nghĩ tới chuyện giữ thành
nữa. Thế là mạnh ai nấy bỏ chạy.
Những
viên đại tướng của Lữ Bố như Hầu Thành, Tống Hiến, Ngụy Tục liền làm binh biến,
để tìm sống trong cái chết, bắt trói Trần Cung và một số nhân vật quan trọng
khác, kéo ra đầu hàng Tào Tháo. Riêng Lữ Bố thì dẫn tàn quân lui về giữ Bạch Môn
Lâu tại thành Hạ Phi, nhưng rốt cục cũng phải bó tay chịu trói. Tào Tháo liền
triệu tập văn võ bá quan tại Bạch Môn Lâu - để xử trí Lữ Bố. Lúc bấy giờ Lữ Bố
còn càu nhàu là đã trói mình quá chặt. Tào Tháo cười nói :
-
Trói cọp mà không trói chặt sao được ?
Lữ
Bố ngụ ý muốn đầu hàng, và xin tha mạng cho mình. Tào Tháo thấy Lữ Bố là người
phản phúc vô thường, hết sức căm ghét, nên xuống lệnh thắt cổ giết chết ông ta.
Tào Tháo lại gạt lệ giết người ân nhân là Trần Cung, rồi cho mai táng đúng theo
lễ nghi. Từ đó, Tào Tháo đã khống chế được một vùng đất rộng lớn tại phía Nam
sông Hoàng Hà.
Sau
cùng, Tào Tháo lại tiến hành một cuộc càn quét các thế lực cát cứ trong vùng.
Năm Kiến An nguyên niên (công nguyên 196), Trương Tú Nguyên là bộ hạ của Đổng
Trác, đã chạy theo người chú là Trương Tế từ Quan Trung kéo về vùng Nam Dương.
Sau khi Trương Tế chết, Trương Tú dẫn binh đội của mình đến nương nhờ Lưu Biểu.
Nam Dương ở gần Hứa Xương, đối với Tào Tháo là một cái gai đâm vào sau lưng
mình. Do vậy, vào mùa Xuân năm Kiến An thứ hai, Tào Tháo trước tiên nhắm Trương
Tú để tấn công. Trương Tú chiến bại, mang cả quân đội đầu hàng. Nhưng ít lâu sau
hắn lại hối hận, nên thừa dịp đêm khuya đánh lén vào doanh trại của Tào Tháo,
gây thương vong nặng nề. Con trai cả của Tào Tháo là Tào Ngang, và cháu là Tào
An đều bị chết trận. Do vậy Tào Tháo đành phải lui quân.
Năm
sau, một lần nữa Tào Tháo lại xua quân thảo phạt Trương Tú. Trương Tú cầu cứu
với Lưu Biểu. Tháng năm, quân Tào Tháo thụ địch cả phía trước lẫn phía sau, nên
buộc phải rút lui. Đến năm công nguyên 199, qua lời khuyên của mưu sĩ Giả Hử.
Trương Tú dẫn binh mã của mình đến Hứa Xương đầu hàng Tào Tháo, được Tào Tháo
phong làm Dương Võ Tướng quân.
Trước
đó, tức vào năm Kiến An thứ hai, Viên Thuật tự xưng đế tại Thọ Xuân. Đấy chính
là sự biểu hiện cụ thể đối với việc chống lại triều đình nhà Hán. Tào Tháo liền
dừng danh nghĩa "Tuân lệnh Thiên tử đi thảo phạt kẻ phản thần" cử binh tiến đánh
Viên Thuật. Đến tháng chín, trước áp lực của Tào Tháo, Viên Thuật phải bỏ chạy
về phía Nam sông Hoài. Chỉ ít lâu sau thì Viên Thuật bệnh chết.
Trong
khi quân Tào tiến đánh Lữ Bố, Trương Dương ở Hà Nội đã kéo quân ra Dã Vương (nay
là Tẩm Dương), lên tiếng ủng hộ Lữ Bố. Nhưng không bao lâu sau, Trương Dương bị
bộ tướng của mình là Dương Sửu giết chết. Tiếp đó, Huy Cố lại giết chết Dương
Sửu, kéo quân đi nương tựa Viên Thiệu. Tháng tư năm Kiến An thứ tư (công nguyên
199), Tào Tháo phái Đại tướng Tào Nhân đánh chiếm Xạ Khuyển (nay là địa phương
nằm về hướng Đông Bắc Tẩm Dương, tĩnh Hà Nam), giết chết Huy Cố, khống chế được
quận Hà Nội.
Trong
khoảng thời gian hơn hai năm, Tào Tháo đã lần lượt đánh bại Viên Thuật, Trương
Tú, tiêu diệt được Lữ Bố, Huy Cố, cải thiện tình thế chiến lược, và từng bước
một chuyển từ thế yếu sang thế mạnh, sáng tạo điều kiện thuận lợi đề sau này
đánh nhau với Viên Thiệu. Trong quá trình đó. Quách Gia đã nhiều lần đi theo
quân đội xuất chinh, và đã hiến nhiều kế hay, phát huy tác dụng đầy đủ của một
viên tham mưu cao cấp phụ tá cho Tào Tháo.