Sau
khi hai tập đoàn lớn cửa Tào Tháo và Viên Thiệu nổi dậy, thì họ đều có ý đồ xưng
vương. Do đó, đôi bên luôn xung đột và việc đi đến đánh nhau bằng quân lực là
điều không thể tránh khỏi.
Ngay
từ niên hiệu Sơ Bình nguyên niên (công nguyên 190), Viên Thiệu đã từng nói :
-
Tôi phải chiếm cứ và đóng giữ Hoàng Hà ở phía Nam, và khống chế Yên, Đại ở phía
Bắc, rồi sau đó mới chỉ huy tướng sĩ ở phía Bắc đại hà, tiến xuống phía Nam để
giành thiên hạ.
Đến
tháng sáu năm thứ tư niên hiệu Kiến An (công nguyên 99), Viên Thiệu sau khi tiêu
diệt được Công Tôn Toản và chiếm được bốn châu Thành, Ký, Tín, U, thì quân đội
đã tăng lên mấy vạn người, thế lực càng thêm hùng mạnh. Ông triệu tập các tướng
lãnh và các mưu sĩ lại để nghiên cứu các phương án tác chiến. Trải qua một cuộc
tranh luận kịch liệt, cuối cùng ông đã lấy ý kiến của Quách Đồ Thẩm Phối, xác
định phương châm tác chiến và lập tức tiến công, tập trung binh lực, đánh thốc
vào Hứa Xương. Do vậy, ông liền chọn mười vạn tinh binh, một vạn ngựa chiến, tám
nghìn kỵ binh người Hồ, tiến xuống phía Nam dự định đánh lấy Hứa Xương.
Sau
khi Viên Thiệu xuất quân, một số văn thần võ tướng của Tào Tháo đều sợ hãi. Trải
qua sự giải thích và động viên của Tào Tháo và Tuân Vực, họ mới tạm ổn định và
đoàn kết nhất trí, đưa binh đi nghinh địch với một niềm tin vững chắc. Lúc bấy
giờ Tào Tháo điều hai vạn tinh binh và tiến quân đến Lê Dương vào tháng tám năm
công nguyên 199, chủ động chận đánh địch.
Không
ngờ, giữa lúc Tào Tháo bố trí quân lực để tác chiến với Viên Thiệu, thì vào
tháng mười hai năm công nguyên 199, Lưu Bị, người vốn trước đây từng nương nhờ
vào Tào Tháo, lại đứng lên giết chết Thứ Sử Từ Châu là Xa Trụ, chiếm lấy Từ
Châu, Hạ Phi cùng một số địa phương khác, rồi tiếp tục cử binh chống lại Tào
Tháo, tạo thế hưởng ứng từ xa với Viên Thiệu. Lúc bấy giờ, quận Đông Hải và các
quận gần đó, hầu hết đều chạy theo Lưu Bị. Quân đội của Lưu Bị tăng lên đến mấy
vạn người, thanh thế khá to. Đứng trước tình hình bất ngờ đó, Tào Tháo vì muốn
tránh đối địch với hai chiến tuyến, liền chuẩn bị tự mình thân chinh, nhanh
chóng đánh bại Lưu Bị.
Ngoài
ra, Tào Tháo từ lâu đã nhận thấy trong tương lai, người đứng ra tranh thiên hạ
với mình chính là Lưu Bị. Cho nên ông từng nói với Lưu Bị :
-
Anh hùng trong thiên hạ chỉ có sứ quân và Tào này thôi ?
Trước
kia, khi Lưu Bị thất bại chạy đến nương nhờ, Tào Tháo đã ra sức lôi kéo. Về sau,
Lưu Bị muốn đưa quân đi đánh Viên Thuật, Tào Tháo cũng đồng ý để cho Lưu Bị rời
đi.
Lúc
bấy giờ, Quách Gia từng nắm cương ngựa lại, khuyên can :
-
Thả Lưu Bị tất sẽ có biến đấy - ông còn nói thêm - cho dù không giết Lưu Bị, thì
cũng không nên để cho ông ấy ra đi.
Quách
Gia còn dẫn một câu cổ ngữ : "một ngày thả địch, hậu hoạn muôn đời” để làm bằng
chứng. Tào Tháo nghe qua cảm thấy rất hối hận, bèn sai Hứa Chứ cưỡi ngựa đuổi
theo. Nhưng, Lưu Bị như cá đã vào biển, như chim đã bay vào trời xanh, một ra đi
không bao giờ trở lại. Tào Tháo rất hối hận vì đã không nghe lời nói của Quách
Gia. Giờ đây, Lưu Bị đã công khai phản lại, tất nhiên Tào Tháo không thể xem
thường được.
Nhưng
các tướng lãnh dưới trướng của Tào Tháo cảm thấy rất khó hiểu, nên nói với Tào
Tháo :
-
Người tranh thiên hạ với ngài chủ yếu là Viên Thiệu. Hiện nay Viên Thiệu đang
xua quân tiến đánh, vậy tại sao ngài lại buông bỏ Viên Thiệu không đánh, mà lại
đông chinh để đánh Lưu Bị ? Vạn nhất Viên Thiệu thừa cơ sau lưng mình trống
rỗng, đánh vào thì phải đối phó ra sao ?
Tào
Tháo giải thích:
-
Lưu Bị là một ánh kiệt trong quần hùng, nay nếu không trừ, tất sẽ có hậu hoạn.
Trong
thời điểm căng thẳng đó, Quách Gia đã tán thành ý kiến của Tào Tháo. Ông nói:
-
Viên Thiệu là người có tính chậm chạp, cho dù có tiến đánh cũng không thể nhanh
chóng. Trong khi đó Lưu Bị mới cử binh không bao lâu, nhân tâm chưa quy phục,
lực lượng chưa to, phải đánh thực nhanh chóng thì có thể đánh bại được ông ta.
Đây là một cơ hội sinh tử tồn vong, tuyệt đối không thể để mất.
Tào
Tháo hạ quyết tâm, chính mình chỉ huy tinh binh đi bất kể ngày đêm tiến về phía
đông, nhanh chóng đánh chiếm được Bành Thành, Hạ Phi, bức hàng Quan Vũ. Toàn
quân của Lưu Bị bị đánh tan rã, vợ con bị bắt sống. Bản thân Lưu Bị phải bỏ chạy
đến Hà Bắc để nương nhờ vào Viên Thiệu.
Việc
kéo quân đông chinh để đánh Lưu Bị, có thể nói là khúc nhạc mở đầu cho trận đại
chiến Quan Độ. Đối với Tào Tháo mà nói, trận đánh nhau với Viên Thiệu sẽ bùng nổ
nay mai, vậy nếu không nhanh chóng dập tắt thế lực phản loạn của Lưu Bị, để nó
từ một tia lửa nhỏ bừng cháy rộng ra khắp mọi nơi, thì Tào Tháo sẽ lâm vào khốn
cảnh là hai mặt đều thụ địch. Vậy, trước khi trận đại chiến bùng nổ, cần phải
tiêu diệt kẻ thù thứ yếu để củng cố hậu phương, đó là một hành động hết sức sáng
suốt. Tào Tháo có quyết sách như vậy là hoàn toàn chính xác. Nhưng ý kiến của
các tướng lãnh không phải hoàn toàn không có lý. Vì đối với Viên Thiệu mà nói,
một khi Lưu Bị khởi binh đánh Tào Tháo, thì đúng là thời cơ tuyệt hảo để cho
Viên Thiệu tấn công quân Tào. Cho nên, sự lo ngại của các tướng lãnh cũng là một
vấn đề quan trọng.
Khi
thấy các tướng lãnh tỏ ý phản đối, thì ngay cả Tào Tháo cũng tỏ ra do dự, chưa
dám quyết định dứt khoát. Ông bèn hỏi ý kiến Quách Gia. Sau khi nghe qua lời
phân tích của Quách Gia, thì bao nhiêu nỗi lo ngại trong lòng ông đều bay đi tất
cả. Quách Gia đã phân tích tình hình của Viên Thiệu và Lưu Bị, cho thấy nếu Tào
Tháo đông chinh, Viên Thiệu có thể vẫn ngồi yên để xem thành bại, chứ không tức
khắc tiến binh (về sau sự thực đã chứng minh là đúng). Được vậy tất nhiên là
tốt. Nhưng, nếu vạn nhất Viên Thiệu có xuất binh, thì "tốc độ tiến quân cũng
không nhanh", do Viên Thiệu có "tính chậm chạp và đa nghi". Như vậy, sẽ cho Tào
Tháo một khoảng thời gian quý giá có thể lợi dụng được, mặc dù nó rất ngắn ngủi.
Then chốt là ở chỗ quân Tào trong khoảng thời gian hết sức ngắn ngủi đó, có thể
nhanh chóng giành được thắng lợi trong cuộc dẹp loạn hay không ? Nếu việc đông
chinh kéo dài thời gian, khó đánh bại được Lưu Bị ngay, thì kế hoạch đông chinh
không thể thực thi được. Mà điểm này phải từ sự so sánh lực lượng giữa đôi bên
mà quyết định. Riêng Quách Gia, đối với các mặt binh lực, sức chiến đấu, sĩ khí,
dân tâm của đôi bên đã phán đoán nếu "đánh gấp thì sẽ thắng". Điều đó cũng hoàn
toàn phù hợp với quy luật cơ bản của quân sự học. Qua luận chứng của Quách Gia,
khiến Tào Tháo lập tức củng cố niềm tin của mình hơn, và đã giành được thành
công.
Vê
phía Viên Thiệu, trong khi Tào Tháo mở cuộc đông chinh thì mưu sĩ Điền Phong
kiến nghị :
-
Tào Tháo và Lưu Bị đang đánh nhau, chiến sự chắc là không thể giải quyết nhanh
chóng được. Vậy ngài nên cử binh tấn công vào hậu phương của Tào Tháo, thì chỉ
đánh một trận thôi, là có thể giành được thắng lợi.
Điền
Phong tuy nhận xét lầm Tào Tháo không có cách nào đánh bại được Lưu Bị một cách
nhanh chóng, nhưng kiến nghị nên thừa lúc đối phương sơ hở mà tấn công của ông
ta, lại chính là điều mà tập đoàn Tào Tháo đang lo ngại nhất. Nhưng Viên Thiệu
mượn cớ con mình bị bệnh, không tiếp nhận kiến nghị của Điền Phong, mà vẫn tiếp
tục án binh bất động. Điền Phong thấy vậy cất tiếng than : "Gặp cơ hội nghìn năm
một thuở mà lại lấy cớ hài nhi bị bệnh, bỏ mất thời cơ. Đại sự đã hỏng rồi, thực
đáng tiếc thay !”. Dứt lời, ông giậm chân thở dài rồi bỏ đi ra.
Qua
câu chuyện trên, có thể nhận thấy Quách Gia đối với thời cơ đã nắm rất kịp thời.
Nắm vững tình huống diễn biến phức tạp của sự vật, cũng như những sự thay đổi
bất ngờ có thể có của nó, rồi căn cứ vào điều kiện cụ thể, không buông bỏ thời
cơ, chính là trí tuệ cần có của các nhà mưu lược. Thời cơ thường chỉ đến một lần
rồi qua mất, không bao giờ trở lại. Mọi người vẫn thường nói "Bỏ qua dịp tốt,
tiếc rẻ nghìn đời" để cảnh báo mọi người nên kịp thời nắm lấy mọi diễn biến của
sự vật, nắm lấy khâu quan trọng nhất, và biết ứng biến tùy thời cơ. Tất cả những
việc đó đều phải có đôi mắt sáng suốt. Khi thời cơ vừa xuất hiện là đã nhận thấy
ngay, chụp nó liền, quyết không để cho nó thoát đi. Về mặt này, Quách Gia và
Điền Phong rõ ràng là người đã có đôi mắt như vậy. Quách Gia bảo việc đông chinh
đánh Lưu Bị là "thời cơ sống chết, không thể bỏ qua". Điền Phong thì nói : "Thời
cơ hiếm có lại để mất đi. Đại sự đã hỏng rồi ". Mặc dù đôi bên đã nói trong
trường hợp khác nhau, nhưng phản ánh họ có cùng một ý nghĩa, thời cơ nghìn năm
một thuở hết sức quý báu. Phải chăng có thể nắm được nó, là một vấn đề cực kỳ
trọng đại, có ảnh hưởng rất sâu xa.
Cố
nhiên việc phát hiện thời cơ là một vấn đề quan trọng. Nhưng, cuối cùng phải
chăng có thể nắm được nó mới là điều đáng nói. Về mặt này, Quách Gia đã thành
công, còn Điền Phong thì đã thất bại. Nguyên nhân sâu xa của sự thành công và
thất bại đó, vì họ đều là mưu sĩ, chỉ có quyền kiến nghị chứ không có quyền định
đoạt. Cả hai người đều phát hiện thời cơ, nói rõ phương pháp để nắm lấy thời cơ,
nhưng người định cuối cùng lại là Tào Tháo và Viên Thiệu. Kết cục, một người thì
tiếp nhận, còn người khác thì buông bỏ, cho nên mới dẫn tới kết quả hoàn toàn
khác nhau.
Tất
nhiên, mỗi sự vật đều có hướng đi khác nhau của nó, và trong quá trình vận hành
đó, lại có nhiều sự chuyển biến xảy ra. Như vậy, nó đề xuất cho mọi người nhiều
khả năng để chọn lựa. Luôn nắm lấy thời cơ, thì phải dự kiến cho được hướng đi
cuối cùng của sự vật, gạt bỏ tất cả những khả năng khác. Như vậy, đương nhiên là
có tính nguy hiểm trong đó. Cho nên một nhà mưu lược cần có năng lực phán đoán
và dự kiến một cách gan dạ, thông minh chuẩn xác. Cho nên có thể nói, khả năng
dự kiến chính là khả năng không thể thiếu được của những nhà mưu lược. Riêng về
mặt này, nếu so sánh giữa Điền Phong và Quách Gia, thì rõ ràng Điền Phong kém
hơn một bậc.
Quách
Gia dự kiến khi đông chinh để đánh Lưu Bị, thì có thể giành được thắng lợi nhanh
chóng. Trong khoảng thời gian này Viên Thiệu rất có khả năng xuất binh. Nhưng
cho dù có xuất binh, thì cũng do bản tính chậm chạp nên không ảnh hưởng to lớn
đối với tình hình chung. Về sau, sự thực đã nhất nhất chứng minh tính chuẩn xác
của dự đoán trên. Trong khi đó, Điền Phong có một sai lầm thứ nhất, là dự đoán
Tào Tháo không thể đánh thắng Lưu Bị nhanh chóng. Thứ hai, chính bản thân ông đã
không chọn được người chúa sáng suốt. Dù ông có thể nghĩ ra nhiều mưu kế hay,
nhưng chả lẽ ông lại không hiểu rõ vị chúa công của mình là người có tánh cách
ra sao ? Ông nuôi ảo tưởng, Viên Thiệu sẽ nghe theo những kiến nghị của mình.
Chính vì vậy mà ông khó tránh khỏi nhiều sự thất bại. Tính dự kiến chuẩn xác
phải đặt trên cơ sở biết người. Quách Gia đối với Viên Thiệu tỏ ra hiểu biết sâu
sắc hơn so với Điền Phong. Điều đó chính là lý do đưa Quách Gia đến nhiều sự
thành công.
Sau
khi đánh bại Lưu Bị, Tào Tháo nhanh chóng rút quân về Quan Độ. Tháng hai năm thứ
năm niên hiệu Kiến An (công nguyên 200), Viên Thiệu tiến quân đến Lê Dương, phía
Nhan Lương xua quân bao vây tấn công Bạch Mã, để đảm bảo an toàn cho chủ lực
vượt sông, Tào Tháo đã áp dụng chiến thuật thanh đông kích tây, để hấp dẫn quân
của Viên Thiệu đến Diên Tân, rồi mới cấp tốc đưa quân đến giải vây cho Bạch Mã.
Đại quân của Tào Tháo đi chưa được mười dặm thì đã gặp Nhan Lương. Nhan Lương
vừa trông thấy quân Tào thì kinh hoàng thất sắc, vội vàng dàn trận để nghênh
chiến. Tào Tháo ra lệnh cho Trương Liêu, Quan Vũ vừa nhìn thấy lá đại kỳ của
Nhan Lương liền thúc ngựa chạy nhanh như bay đến phía dưới lá cờ chém chết Nhan
Lương giữa hàng triệu binh sĩ. Quân Nhan như rắn mất đầu, rối loạn hàng ngũ nên
việc giải vây Bạch Mã đã tiến hành một cách dễ dàng.
Viên
Thiệu nghe tin cả giận, ra lệnh cho toàn quân vượt sông để truy kích. Ông ta còn
ra lệnh cho Đại tướng Văn Sửu dẫn năm nghìn binh làm tiên phong đi mở đường.
Lúc
bấy giờ, quân Tào đang rút lui về Quan Độ. Khi tới bờ nam Diên Tân, Tào Tháo ra
lệnh cho kỵ binh gỡ bỏ yên ngựa, và không mấy chốc, chiến mã bỏ chạy loạn xạ, vũ
khí vứt đầy đất. Văn sửu nhanh chóng đuổi kịp, thấy quân Tào đã bỏ chạy, bèn bảo
binh sĩ thu lượm chiến lợi phẩm. Nào ngờ, sau một tiếng ra lệnh của Tào Tháo,
sáu trăm tinh binh đang mai phục sẵn, nhanh nhẹn phi thân lên lưng ngựa, xông ra
chém giết quân của Viên Thiệu với khí thế mãnh liệt chưa từng có. Quân Viên
Thiệu không kịp đề phòng, vừa giao phong là đã bại trận. Đại tướng Văn Sửu cũng
trở thành ma không đầu dưới lưỡi đao của đối phương.
Viên
Thiệu bị hao binh tổn tướng, nhưng nhất định không chịu thua. Ông ta ra lệnh cho
chiến sĩ tiếp tục tiến binh và truy đuổi theo tới Quan Độ, mới xuống lệnh hạ
trại đóng binh. Lúc bấy giờ, quân Tào đã bố trí trận địa xong từ lâu, đắp lũy
thật kiên cố. Viên Thiệu ra lệnh cho binh sĩ của mình đấp những núi đất to bên
ngoài doanh trại của Tào Tháo, rồi bố trí những tay bắn cung giỏi lên trên cao
bắn xuống. Quân binh của Tào Tháo phải dùng thuẫn để che tên, mới có thể đi lại
được trong doanh trại.
Bị
bắn liên miên như vậy, Tào Tháo cảm thấy thực lo lắng, bèn triệu tập các mưu sĩ
lại để bàn cách đối phó. Cuối cùng, trong doanh trại cửa Tào Tháo sáng chế ra
được một loại "xe sấm sét”. Trên loại xe này đặt một cái máy bắn đá, có sức mạnh
bắn những viên đá mười mấy cân bay ra xa ngoài ba trăm bộ. Nhờ vậy những ụ đất
cao cũng như những đài cao của Viên Thiệu, đều bị bắn sập. Những tay bắn cung bị
đá bắn trúng vỡ đầu đổ máu, thương vong vô số. Viên Thiệu liền ra lệnh cho binh
sĩ lợi dụng đêm tối, lén đào địa đạo định bất thần tấn công vào doanh trại của
Tào Tháo. Quân Tào sau khi phát hiện, bèn đào những rảnh chắn ngang, cắt đứt địa
đạo của đối phương. Kế hoạch đánh lén của Viên Thiệu xem như thất bại hoàn toàn.
Do
vậy, hai quân chong mặt nhau nhiều ngày, mà tình hình không có sự tiến triển chi
cả.
Mấy
hôm sau, lương thực của quân Tào bắt đầu khiếm khuyết, sĩ tốt bắt đầu mỏi mệt,
Tào Tháo có ý định rút bỏ Quan Độ lui về giữ Hứa Xương. Nhưng mưu sĩ Tuân Vực
viết thơ khuyên : "Tuy nay lương thực trong quân đội khiếm khuyết, nhưng chưa
bằng tình hình khiếm khuyết lương thực hai quân Sở và Hán đánh nhau tại Huỳnh
Dương và Thành Cao. Lúc bấy giờ Lưu Bang và Hạng Võ không ai chịu rút lui cả. Vì
kẻ nào rút lui trước thì kẻ đó sẽ bị thiệt hại to. Nay ngài với một binh lực yếu
kém hơn, mà đã chia ranh giữ đất, nắm lấy yết hầu của đối phương để chúng không
thể tiến lên được. Tình hình đó đã kéo dài nửa năm rồi, vậy một khi tình hình
diễn biến đến mức cùng cực, thì tất nhiên sẽ có biến động. Đến chừng đó, chúng
ta sẽ dùng kỵ binh tập kích, chắc chắn sẽ giành được thắng lợi thôi". Thế là Tào
Tháo quyết tâm tăng cường phòng thủ, chịu đựng khó khăn trước một tình thế đầy
gay go, để chờ sự biến động, rồi mới chụp lấy thời cơ mà đánh đối phương.
Quả
nhiên, nội bộ của Viên Thiệu đã bộc lộ sự mâu thuẫn. Mưu sĩ Hứa Do hiến kế cho
Viên Thiệu, bằng lòng để cho ông ta nhân lúc Hứa Đô phòng thủ lỏng lẻo, phái một
cánh binh đi vòng qua Quan Độ tập kích Hứa Đô. Viên Thiệu không nghe, cố chấp
nói:
-
Ta phải dẫn đầu để bắt Tào Tháo !
Vừa
lúc đó, người nhà của Hứa Do vì phạm pháp nên bị bắt giam. Hứa Do nghe được tin
này thì cả giận, ngay trong đêm đã chạy sang đầu hàng Tào Tháo. Mới vừa định cởi
hia nằm ngủ, nghe tin Hứa Do xin yết kiến, Tào Tháo vui mừng, bèn đi chân không
ra nghênh đón. Vừa trông thấy mặt, Tào Tháo vỗ tay cười, nói :
-
Có ông tới đây, thì đại sự của tôi có hy vọng thành công rồi!
Hứa
Do bèn cung cấp tin cho Tào Tháo biết, hiện quân đội của Viên Thiệu đang dự trữ
lương thực tại Ô Sào, việc canh phòng không nghiêm ngặt. Hứa Do kiến nghị Tào
Tháo phái một cánh quân lén vào đấy, đốt sạch lương thảo đi. Nếu được vậy, thì
"không quá ba ngày, Thiệu chắc chắn sẽ đại bại".
Tào
Tháo nghe qua vui mừng, lập tức hành động ngay. Ông để Tào Hồng, Tuân Du ở lại
giữ đại doanh, còn chính mình thì dẫn bộ binh và kỵ binh hơn năm ngàn người,
trương cờ quân Viên Thiệu, lợi dụng đêm tối, âm thầm theo đường tắt đến Ô Sào.
Đến nửa đêm thì họ đã tới nơi. Quân Tào liền bao vây kho lương, nổi lửa đốt khắp
bốn bên, thiêu rụi một vạn xe lương thực của quân Viên Thiệu.
Tin
tức lương thảo bị đốt cháy truyền đến tiền tuyến, quân của Viên Thiệu đều sợ hãi
hoang mang mất cả bình tĩnh. Đại tướng Trương Hợp, Cao Lãm quay ngược mũi giáo,
dẫn binh sĩ dưới tay mình chạy sang đầu hàng Tào Tháo. Tào Tháo thừa thế đẩy
mạnh cuộc tấn công, xuất kích toàn diện. Quân Viên Thiệu bỏ chạy tứ tán. Viên
Thiệu và con trai của ông là Viên Đàm chưa kịp mặc khôi giáp, dẫn tám trăm kỵ
binh hốt hoảng bỏ chạy về Hà Bắc.
Sau
trận chiến bại tại Quan Độ, thế lực của Viên Thiệu cũng còn to lớn, nhưng bản
thân ông lại quá buồn lo, nên đã ngã bệnh và ói máu chết vào năm thứ bảy niên
hiệu Kiến An (công nguyên 202). Lúc bấy giờ, tập đoàn họ Viên vẫn còn thế lực to
lớn. Đứa con trai nhỏ của Viên Thiệu là Viên Thượng đóng tại Nghiệp Thành, chỉ
huy quân đội cũ của cha. Riêng Viên Đàm, Viên Khang thì khống chế hầu hết đất
đai ở vùng phía Bắc sông Hoàng Hà.
Mấy
đứa con trai của Viên Thiệu, mỗi người đều có ý đồ khác nhau, không đoàn kết
nhau, mạnh ai nấy lo mở rộng thế lực riêng của cá nhân mình. Lúc Viên Thiệu còn
sống, họ tranh giành quyền nối ngôi với nhau nên ai cũng bổ sung và mở rộng thực
lực của mình. Họ dựa vào bè cánh đấu tranh với nhau không ngừng nghỉ. Mưu sĩ
Thẩm Phối, Phừng Kỷ, ủng hộ Viên Thượng là người con nhỏ được Viên Thiệu ưa
thích. Còn Tân Bình, Quách Đồ thì ủng hộ người con trai trưởng của Viên Thiệu là
Viên Đàm. Sau khi Viên Thiệu chết, Thẩm Phối truyền di mệnh giả của Viên Thiệu,
đưa Viên Thượng lên nối ngôi. Viên Đàm tất nhiên rất bất mãn, thường có những
lời lẽ oán trách.
Viên
Thượng cũng nghi ngờ người anh cả của mình, nên cấp cho quân đội rất ít. Viên
Thượng còn phái Phùng Kỷ đi theo Viên Đàm, trên danh nghĩa là để phụ tá, nhưng
kỳ thật là để theo dõi. Viên Đàm nhiều lần yêu cầu tăng thêm binh mã, nhưng Viên
Thượng và Thẩm Phối vẫn một mực không nghe. Vì quá tức giận, Viên Đàm đã giết
Phùng Kỷ. Như vậy, mối mâu thuẫn giữa anh em họ Viên lại càng gay gắt hơn.
Sau
trận đánh Quan Độ, Tào Tháo để cho binh sĩ của mình được nghỉ ngơi, rồi mới lợi
dụng mối mâu thuẫn giữa Viên Thượng và Viên Đàm, xua quân vượt sông Hoàng Hà,
tiến lên phía Bắc để chinh phạt. Tháng chín năm thứ bảy niên hiệu Kiến An, quân
Tào tấn công Viên Đàm đang đóng binh tại Lê Dương. Đàm không đủ sức chống trả,
buộc phải cấp báo và xin viện binh với Viên Thượng. Viên Thượng muốn phái binh
giúp cho anh, nhưng sợ Viên Đàm mượn quân rồi không trả. Vậy nếu ngồi nhìn mà
không cứu thì lại sợ Lê Dương bị mất, không có lợi cho mình. Do vậy, Viên Thượng
để Thẩm Phối ở lại giữ Nghiệp Thành, còn bản thân mình thì dẫn đại quân đi cứu
viện Lê Dương. Kết quả Viên Đàm, Viên Thượng, Viên Khang, Cao Cán (cháu họ ngoại
của Viên Thiệu) đều bị đại bại, bỏ Lê Dương lui về bảo vệ Nghiệp Thành. Tào Tháo
chiếm cứ được Lê Dương là cửa ngõ quan trọng của Ký Châu, dựa vào đó tạo điều
kiện thuận lợi để tiến lên tiêu diệt tập đoàn họ Viên.
Do
quân Tào chiến thắng liên tiếp, nên các tướng lãnh đều phấn khởi, muốn thừa
thắng truy kích và bao vây để hạ Nghiệp Thành. Giữa lúc mọi người đang phấn khởi
thì Quách Gia bỗng đề xuất nên dừng ngay cuộc tấn công, rút quân trở về để mở
ngay cuộc Nam chinh đánh Lưu Biểu. Mọi người hoang mang không hiểu ra sao. Họ
liên tưởng trước đây khi đánh Lử Bố tại Hạ Phi, Quách Gia đã áp dụng chiến thuật
thừa thắng tấn công tới tấp. Trước tình hình binh mã của đối phương đang mệt
mỏi, nên chỉ tấn công có hai tháng, là đã bắt sống được Lữ Bố và giết đi. Nay
anh em họ Viên đang bại trận liên tiếp, chỉ cần bao vây Nghiệp Thành và tấn công
mạnh, thì sẽ hạ được thành này một cách nhanh chóng. Thế tại sao lại chủ trương
rút quân ? Nếu giờ đây điều quân xuống phía Nam để chinh phạt Lưu Biểu, há chẳng
phải để cho hai anh em họ Viên có thì giờ nghỉ ngơi dưỡng sức hay sao ?
Đối
với việc này, Quách Gia tất nhiên có kiến giải độc đáo của mình. Ông giải thích
cho mọi người một cách tự tin :
-
Lúc còn sinh tiền, Viên Thiệu tỏ ra thương yêu hai đứa con trai này nhất, cho
nên việc nối ngôi chưa thể quyết định dứt khoát. Nay có Quách Đồ, Phùng Kỷ làm
mưu thần, thì chắc chắn anh em họ sẽ tranh giành với nhau, và cuối cùng sẽ đường
ai nấy đi, xem nhau như kẻ thù. Nếu chúng ta tấn công quá gấp, buộc họ phải đoàn
kết lại để đối phó với chúng ta. Trái lại, nếu chúng ta chậm lại việc tấn công,
thì họ sẽ từ chỗ tranh giành nhau đi tới chỗ đánh nhau. Vậy, nay chi bằng chúng
ta rút quân tiến xuống phía Nam, giả vờ như thọc vào Kinh Châu để đánh Lưu Biểu,
rồi chờ xem sự diễn biến giữa hai anh em họ. Một khi nội bộ của họ xảy ra biến
loạn, thì chúng ta sẽ xua quân xuất kích, và chỉ một trận đánh thôi, là có thể
bình định được vùng Hà Bắc.
Quách
Gia đề xuất mưu lược này, có thể nói là kế "ngao cò tranh nhau, ngư ông đắc
lợi". Đấy là một phương án hữu hiệu nhất để tiêu diệt hai anh em nhà họ Viên, và
chỉ tốn một nửa công sức cũng thu được thành quả to gấp nhiều lần. Trước tình
thế thắng lợi liên tiếp như trên, nếu thừa thắng tiến lên tiêu diệt hai anh em
họ Viên, thì chừng như là một điều hoàn toàn hợp lý. Đồng thời, đại để cũng có
thể giành được sự thành công. Nhưng một "khi bị dồn vào chân tường", sức liều
mạng của một con người có thể chống cự nổi với hằng vạn người khác. Hai anh em
họ Viên chiếm đóng Nghiệp Thành là nơi đã được Viên Thiệu kinh doanh nhiều năm,
tất nhiên không phải dễ hạ. Huống hồ gì thực lực của họ Viên vẫn còn tương đối
to, nếu vây đánh, họ sẽ chống cự một cách ngoan chừng, dẫn đến ta phải trả giá
đắt. Cho nên cách đánh đó không phải là một cách đánh sáng suốt.
Lúc
bấy giờ, do quân lực cửa Tào Tháo đã áp sát Nghiệp Thành, nên mối mâu thuẫn
trong tập đoàn họ Viên tất nhiên được họ xem là thứ yếu. Những mưu sĩ sáng suốt,
thường biết lợi dụng mối mâu thuẫn trong nội bộ của kẻ thù để giành thắng lợi.
Trong nội bộ kẻ thù không mâu thuẫn, họ cũng tìm đủ cách tạo ra những mối mâu
thuẫn cho chúng. Giờ đây, mặc dù trong nội bộ tập đoàn họ Viên mâu thuẫn lớp
lớp, nhưng đứng trước đại địch thì những mối mâu thuẫn đó tất nhiên không thể
bùng nổ được. Do vậy, Quách Gia chủ trương dừng cuộc tấn công, chính là để tạo
điều kiện cho mối mâu thuẫn đó tiếp tục phát triển, dẫn đến hai anh em chúng tàn
sát với nhau. Như vậy, quân Tào sẽ thừa cơ mà khống chế địch, mượn tay địch để
làm suy yếu thực lực của địch, còn ta thì ngồi không thủ lợi. Đây quả là một
diệu kế không cần đánh mà vẫn khuất phục được người.
Nghe
qua lời giải thích của Quách Gia, mọi người đều gật đầu cho là phải. Tào Tháo
vui vẻ chấp nhận kiến nghị của Quách Gia. Tháng tám năm thứ tám niên hiệu Kiến
An (công nguyên 203), Tào Tháo xuống lệnh mở cuộc Nam chinh để đánh Lưu Biểu.
Lúc bấy giờ Lưu Biểu ở Kinh Châu đã ổn định được ba quận Trường Sa, Linh Lăng,
Quế Dương ở phía Nam, và đang chú ý theo dõi sự diễn biến tình hình ở Trung
Nguyên. Cho nên việc Tào Tháo rút quân về phía Nam, đã làm cho Lưu Biểu sợ hãi,
không dám liều lĩnh xua quân tiến lên phía Bắc để khuấy phá vùng đất do Tào Tháo
kiểm soát.
Như
vậy là đủ rồi. Vì cái mà Tào Tháo cần, là để cho hai anh em họ Viên thấy hiệu
quả của một cuộc tiến quân giả vờ. Sau khi Tào Tháo rút lui, đã để lại Giả Tín
giữ Lê Dương, Tào Hồng giữ Quan Độ, còn mình thì trở về Hứa Xương. Kế đó, ông
mới xua quân về phía Nam, làm động tác giả như kéo quân đánh Lưu Biểu. Mặc dù
Tào Tháo kéo quân về phía Nam nhưng cứ đi một bước thì quay mặt lại nhìn ba lần,
để theo dõi mọi sự động tỉnh giữa hai anh em họ Viên. Khi Tào Tháo kéo quân tới
Tây Bình (nay nằm về phía Tây huyện Tây Bình, tỉnh Hà Nam) thì nhận được tin tức
Viên Đàm phái Tân Tỷ đến xin đầu hàng và cầu cứu.
Thì
ra, tất cả mọi diễn biến đúng như sự tiên liệu của Quách Gia. Sau khi quân Tào
rút lui về phía Nam, thì Viên Đàm và Viên Thượng vốn đang sợ hãi, cảm thấy vui
mừng. Kế đó, hai anh em liền bắt đầu tranh giành Ký Châu. Viên Đàm lấy cớ truy
kích, yêu cầu Viên Thượng trang bị cho mình vũ khí và khôi giáp tốt hơn. Viên
Thượng không bằng lòng, Viên Đàm cả giận, lại được Quách Đồ và Tân Bình xúi bẩy,
xua quân tấn công Viên Thượng. Kết quả, Viên Đàm đại bại kéo trở về, bỏ chạy đến
Bình Nguyên (nay nằm về phía Nam Bình Nguyên, tỉnh Sơn Đông). Viên Thượng cũng
dẫn binh đuổi theo và bao vây chặt chẽ vùng Bình Nguyên, rồi từ bốn mặt đánh
vào. Viên Đàm thấy khó giữ được Bình Nguyên, và trong khi không còn kế gì, đành
phải nghe theo kiến nghị của Quách Đồ, phái người em trai của Tân Bình là Tân Tỷ
chạy sang Tào Tháo xin đầu hàng và xin cấp tốc tăng viện.
Tào
Tháo thấy hai anh em họ Viên quả nhiên đã đánh nhau, trong lòng cả mừng. Nhưng
đối với việc Viên Đàm xin đầu hàng, thì ông vẫn còn nghi ngại. Mưu sĩ Tuân Do
cho rằng:
-
Hiện nay trong thiên hạ đang lắm chuyện xảy ra, quần hùng ai ai cũng muốn tranh
đoạt thiên hạ, nên lúc nào cũng đấu trí đấu sức. Trong khi đó thì Lưu Biểu chỉ
lo gìn giữ vùng đất giữa Trường Giang và Hán Thủy, chứ không nghĩ đến điều chi
khác. Như vậy cũng đủ thấy ông ta là người không có chí lớn. Riêng họ Viên thì
chiếm cứ vùng đất Tứ Xuyên, binh mã đông đến mấy chục vạn. Viên Thiệu sau nhiều
năm xây dựng thế lực đã có cội vững rễ sâu. Nếu hai người con trai của ông ta
sống chung một cách hòa thuận, lo gìn giữ sự nghiệp của cha thì sẽ rất khó bình
định. Nhất là nếu cả hai cùng hợp nhất lực lượng lại, để lo đối phó với lực
lượng xâm phạm từ bên ngoài, thì lại càng khó đối phó hơn. Nhưng giờ đây hai anh
em họ thù địch nhau, quyết một còn một mất, đúng là thời cơ trời cho, vậy phải
thừa lúc họ đang nỗi loạn, nhanh chóng bình định hai anh em họ Viên để thống
nhất thiên hạ. Đây là thời cơ hiếm có không thể để mất.
Tào
Tháo lại hỏi Tân Tỷ, xem việc xin đầu hàng là thực hay là giả dối. Tân Tỷ là
người đã quyết định chạy theo Tào Tháo, nên liền đáp:
-
Minh công không cần hỏi đấy là thực hay là giả, mà chỉ dựa vào tình thế để xét
đoán cũng đủ biết rồi. Họ Viên liên tiếp mấy năm đều bại trận, bên ngoài thì
binh sĩ mệt mỏi, bên trong thì giết hại mưu thần, anh em cấu xé nhau, đất nước
bị chia hai. Thêm vào đó nạn đói xảy ra liên tiếp, thiên tai nhân họa không
ngừng, bất kể là người trí hay người ngu, đều chịu nạn như nhau cả. Đó là ý trời
muốn tiêu diệt họ Viên. Nay minh công cử binh tấn công Nghiệp Thành, Viên Thượng
nếu không kéo quân trở về cứu, thì sẽ mất sào huyệt, trái lại, nếu trở về cứu,
thì Viên Đàm sẽ nối gót theo sau. Với cái uy của minh công mà đem đi đánh bọn
binh sĩ mệt mỏi, thì nào có khác chi gió mùa Thu quét lá vàng. Tại sao ngài
không tiêu diệt lực lượng cửa họ Viên ở đây, mà lại kéo đi chinh phạt Kinh Châu
? Kinh Châu là nơi giàu có, dân và nước đều hòa thuận, vị tất có thể làm gì họ
được. Hơn nữa, cái họa từ bốn phương tới, không có họa nào bằng cái họa Hà Bắc.
Nếu Hà Bắc được bình định, thì sự nghiệp xưng bá sẽ hoàn thành. Vậy mong minh
công suy nghĩ kỹ.
Tào
Tháo nghe qua, lấy làm đồng cảm, nói :
-
Ta đánh Lữ Bố, Biểu không chống ta. Khi ta đánh Quan Độ, Biểu cũng không cứu
Viên Thiệu. Đó là một tên giặc chỉ biết tự lo cho mình, vậy ta để đấy đánh nó
sau. Nay Viên Đàm và Viên Thượng đều là kẻ gian xảo, vậy nên thừa lúc chúng có
nội loạn đánh chúng trước. Viên Đàm dù có xảo trá tới đâu, rốt cục cũng phải bó
tay mà thôi. Nay hắn chịu giúp ta đánh bại Viên Thượng, chiếm lấy đất đai, thì
đó là điều rất có lợi cho ta.
Thế
là Tào Tháo liền chấp nhận lời xin đầu hàng của Viên Đàm, và lập tức ra binh để
cứu viện. Nhằm tiến lên một bước lung lạc Viên Đàm. Vào tháng mười năm đó, Tào
Tháo đưa quân đến ngay Lê Dương, lại còn cùng Viên Đàm kết thành thân gia. Viên
Thượng biết tin Tào Tháo đưa binh vượt sông Hoàng Hà tiến về phía Bắc, hốt hoảng
tháo bỏ vòng vây Bình Nguyên, lui về giữ Nghiệp Thành.
Tháng
hai năm thứ chín niên hiệu Kiến an (công nguyên 204), Viên Thượng lại ra quân
tấn công Viên Đàm để Tô Do, Thẩm Phối ở lại giữ Nghiệp Thành. Tào Tháo thừa cơ
ra quân tiến đến Hoàn Thủy, Tô Do dẫn binh sĩ dưới tay chạy ra dầu hàng. Tào
Tháo liền đánh thốc vào Nghiệp Thành. Thẩm Phối đóng cửa thành cố thủ không ra.
Quân Tào ra sức tấn công Nghiệp Thành, đắp núi đất, đào địa đạo, dùng đủ cách mà
vẫn không hạ được.
Đến
tháng tư, Tào Tháo để Tào Hồng chỉ huy quân đội tiếp tục tấn công Nghiệp Thành,
còn riêng mình thì chỉ huy một cánh quân khác đi tảo thanh xung quanh thành này.
Trước tiên, Tào Tháo chiếm được Doãn Khải, Từ Cốc, bức hàng Hàn Phạm, Lương Kỳ.
Đến
tháng năm, quân Tào đào chung quanh Nghiệp Thành một con kênh dài bốn mươi dặm,
sâu rộng hai trượng, dẫn nước Chương Thủy vào kênh, để làm một vành đai bao vây
Nghiệp Thành.
Nghiệp
Thành bị bao vây bốn tháng, trong thành hết lương thực, quá nửa bá tánh ở trong
thành bị chết đói. Đến tháng bảy, Viên Thượng dẫn chủ lực một vạn người trở về
cứu nguy cho Nghiệp Thành. Tướng lĩnh thủ hạ của Tào Tháo đều cho rằng : Đây là
một đạo binh kéo về sào huyệt, mỗi người đều có sức chiến đấu rất cao, vậy chi
bằng nên tránh họ là hơn.
Tào
Tháo nói :
-
Viên Thượng nếu theo đường lớn trở về thì ta nên tránh nhuệ khí của hắn. Trái
lại, nếu hắn men theo đường Tây Sơn mà về, thì có thể bắt sống tất cả chúng
được.
Rốt
cục, Viên Thượng quả đã xua quân theo đường Tây Sơn đến, và đã hạ trại tại bờ
sông Phủ Thủy, gặp phục binh của Tào Tháo đánh bại. Viên Thượng dẫn tàn binh
chạy về Kỳ Sơn, rồi lại trốn đến Trung Sơn. Viên Thượng bị bại trận liên tiếp,
cuối cùng phải dẫn tàn binh chạy đến U Châu để nương nhờ người anh kế là Viên
Khang.
Đến
tháng tám, đứa cháu của Thẩm Phối là Thẩm Vinh có nhiệm vụ phòng thủ cửa đông
của Nghiệp Thành, nhân đêm khuya đã mở toang cửa thành để nghênh đón quân Tào.
Nghiệp Thành do đó bị hạ. Thẩm Phối bị đem xử tử.
Trong
khi quân Tào Tháo vây đánh Nghiệp Thành, thì Viên Đàm đã thừa cơ chiếm nhiều địa
phương tại vùng Hà Bắc. Sau khi hạ được Nghiệp Thành, Tào Tháo bèn xua quân Bắc
tiến, tấn công Viên Đàm. Qua những trận đầu, Viên Đàm đều thất lợi, phải lui về
giữ Nam Bì (nay là phía Đông Bắc huyện Nam Bì, tỉnh Hà Bắc). Tháng giêng năm thứ
mười niên hiệu Kiến An (công nguyên 205), quân Tào Tháo bất chấp trời đang giá
rét, tiến quân xuất kích. Chỉ trong một trận dã hạ được Nam Bì, xử tử Viên Đàm,
Quách Đồ. Đến đây thì hai châu Ký, Thanh đều bị Tào Tháo chiếm lĩnh. Kế đó, Tào
Tháo lại xua quân Bắc tiến chiếm U Châu của Viên Khang, Viên Thượng. Hai anh em
họ Viên đã trở thành kinh cung chi điểu, nghe tin vội vàng bỏ trốn đến Ô Hoàn ở
phía Tây. U Châu do vậy đã rơi vào tay Tào Tháo. Những mưu hoạch tài tình của
Quách Gia để tiêu diệt hai anh em họ Viên, đến đây đã được thực hiện toàn bộ.
Sau
khi Tào Tháo đánh chiếm được Ký Châu, Quách Gia bèn kiến nghị Tào Tháo nên triệu
kiến tất cả những danh sĩ có tên tuổi tại địa phương, và bố trí quan chức cho họ
để tạo sự ổn định và niềm tin. Hành động này, đã huy động tính tích cực của tất
cả những nhân sĩ ở châu Thanh, Ký, U, có lợi cho việc củng cố quyền thống trị
của Tào Tháo ở phía Bắc. Có thể nói đó là một mưu lược nhằm củng cố nền tảng một
cách sâu xa.
Tháng
hai năm thứ mười hai niên hiệu Kiến An (công nguyên 207), Tào Thán cử hành lễ
đại phong cho ngoài hai mươi đại công thần tại Nghiệp Thành. Tất cả những người
này đều được phong hầu. Trong số đó có Quách Gia là người trong quá trình chiến
đấu thảo phạt hai anh em họ Viên, đề xuất nhiều mưu lược hay, lập được đại công,
nên được phong làm Vỹ Dương Đình Hầu.
Sau
khi Tào Tháo bình định được Hà Bắc, thì việc cấp bách nhất là việc thảo phạt Ô
Hoàn.
Ô
Hoàn là một dân tộc thiểu số chuyên nghề du mục, săn bắn, ở phía Bắc nước Trung
Quốc. Đầu những năm Đông Hán, nơi sinh sống của họ là ở phía Tây Liêu Ninh và
phía Đông Bắc Hà Bắc. Cuối đời Đông Hán, thế lực của Ô Hoàn ngày một mạnh lên,
nhất là Thiền Vu Thạp Đột ở Liêu Tây là mạnh mẽ nhất. Cuối đời Hán, kỵ binh Ô
Hoàn nổi tiếng trong thiên hạ. Nhiều thủ lãnh của các tập đoàn quân sự ở phía
Bắc đều phải nương tựa vào họ. Viên Thiệu khi còn sống, có mối liên quan mật
thiết với Ô Hoàn Tam Quận. Sau khi đánh bại Công Tôn Toản, Viên Thiệu đã mượn
danh nghĩa Hán Hiến Đế, phong cho Thạp Đột làm Thiền Vu Ô Hoàn. Sau khi Viên
Thiệu chết, Ô Hoàn Tam Quận tiếp tục cấu kết với họ Viên để cùng nhau hoành
hành. Năm thứ mười niên hiệu Kiến An (công nguyên 205), Viên Thượng, Viên Khang,
chạy vào Ô Hoàn hy vọng dựa vào lực lượng của Ô Hoàn giúp đỡ để chống lại Tào
Tháo. Chính vì vậy, Thạp Đột đã nhiều lần đưa quân vào quây nhiễu Hán Quận, và
xung đột trực tiếp với quân Tào. Họ muốn giúp đỡ họ Viên khôi phục lại cơ nghiệp
cũ. Để triệt để tiêu diệt thế lực tàn dư của họ Viên, thống nhất miền Bắc, Tào
Tháo chuẩn bị viễn chinh Ô Hoàn.
Viễn
chinh Ô Hoàn không phải là một công việc đơn giản. Lúc bấy giờ Lưu Bị đang nương
tựa Lưu Biểu ở Kinh Châu, luôn luôn khuyên Lưu Biểu nên xua quân đánh Tào Tháo.
Nếu Lưu Biểu nhân cơ hội quân Tào kéo đi đánh Ô Hoàn, xua quân tập kích Hứa
Xương vốn đang phòng thủ lỏng lẻo, thì hậu quả thực không sao tưởng tượng nổi.
Đối
với việc này, Tào Tháo tỏ ra thận trọng. Bèn triệu tập hết văn võ đại thần ở
dưới tay mình cùng họp bàn đối sách. Các tướng đều không tán thành việc cử binh
đi viễn chinh Ô Hoàn. Họ cho rằng : "Anh em họ Viên chẳng qua là một bọn người
bỏ trốn, thực sự không đáng lo. Riêng người Di Địch thì có tánh tham, nhưng
không có thân tình. Vậy, Ô Hoàn làm sao trở thành lực lượng để cho Viên Thượng
sử dụng được ? Nếu đại quân kéo đi viễn chinh, thâm nhập sâu vào địa khu của Ô
Hoàn, Lưu Bị tất nhiên sẽ khuyên Lưu Biểu ở Kinh Châu thừa cơ tập kích Hứa Đô.
Vạn nhất xảy ra sự cố, đến chừng đó dù hối hận cũng không còn kịp nữa".
Trong
khi mọi người nhao nhao phản đối, thì Quách Gia đã bác bỏ mọi ý kiến trên, cực
lực tán thành việc viễn chinh Ô Hoàn. Ông nói với Tào Tháo :
-
Chúa Công tuy là người oai danh rung chuyển cả thiên hạ, nhưng Ô Hoàn ỷ mình nằm
ở một vị trí xa xôi hẻo lánh, tất nhiên là không có sự đề phòng. Thừa cơ hội
không chuẩn bị trước, bất thần tập kích họ thì nhất định sẽ thủ thắng dễ dàng.
Hơn nữa, Viên Thiệu khi sinh tiền, thường ban ơn cho quân quan và bá tánh ở Hà
Bắc cũng như ở Ô Hoàn. Nay Viên Thượng, Viên Khang vằn còn sống ở đấy, vậy ảnh
hưởng của họ không thể đánh giá thấp. Đồng thời, bá tánh ở bốn châu Thanh, Ký,
U, Tính, mặc dù hiện nay đều tỏ ra quy phục chúng ta, nhưng sự quy phục đó chẳng
qua là vì sợ uy lực, còn bản thân chúng ta thì chưa ban ân gì cho họ cả. Nếu ta
buông lỏng công việc bắc phạt để tiến hành cuộc nam chinh thì Viên Thượng sẽ dựa
vào sự giúp đỡ của Ô Hoàn, triệu tập đồng đảng cũ của họ Viên, rồi thừa cơ phản
công lại chúng ta. Một khi Ô Hoàn nổi dậy, thì người Hán ở Hà Bắc sẽ đua nhau
đứng lên hưởng ứng. Riêng Thạp Đột cũng sẽ nhân cơ hội đó thực hiện dã tâm xâm
chiếm đất đai. Đến chừng đó e rằng Thanh Châu, Ký Châu sẽ không phải là đất của
ta nữa. Riêng Lưu Biểu ở Kinh Châu, chẳng qua là một nhà chính trị chuyên nói
suông. Bản thân ông ta không có tài năng bằng Lưu Bị, khó chống chế được Lưu Bị.
Cho nên nếu ông ta trọng dụng Lưu Bị, thì sợ Lưu Bị sẽ vượt ra ngoài sự khống
chế của mình. Trái lại, nếu không trọng dụng Lưu Bị, thì Lưu Bị nào thực lòng
góp sức với ông ta. Cho nên giữa họ có mối quan hệ phức tạp và tế nhị, khiến họ
không thể có những hành động quan trọng đáng kể. Cho nên chúng ta dù dốc hết
toàn lực binh mã trong nước đi viễn chinh, Lưu Biểu cũng không có nhưng hành
động gì quan trọng. Vậy xin Tào công đừng lo ngại đối với việc đó.
Quách
Gia đã phân tích chỉ rõ tính tất yếu, tính khả năng, và tính ăn chắc trong vấn
đề viễn chinh Ô Hoàn, khiến Tào Tháo định được lòng tin. Nhất là ông phân tích
cho thấy Lưu Biểu ở Kinh Châu, không thể tạo thành sự uy hiếp nào đáng kể, nên
tập đoàn văn võ đại thần của Tào Tháo nghe qua như trút được phiến đá đè nặng
trong lòng. Tháng hai năm thứ mười hai niên hiệu Kiến An, Tào Tháo bắt đầu cử
binh đi viễn chinh ở phía Bắc.
Tháng
năm, đại quân đến Dịch Huyện (nay là địa phương nằm về phía Tây Bắc Hùng Huyện,
Hà Bắc). Quách Gia bèn đề xuất chiến thuật và sách lược cụ thể để chiến thắng Ô
Hoàn. Ông nhận thấy quân Tào đi rất chậm chạp, bèn kiến nghị ngay với Tào Tháo :
-
Binh quý thần tốc! Hiện nay chúng ta lặn lội nghìn dặm để tập kích kẻ thù, thế
mà xe cộ nặng nề quá nhiều, hành động quá chậm chạp, e rằng sẽ khó đoạt được
thắng lợi. Hơn nữa quân địch một khi hay tin tất nhiên sẽ có chuẩn bị đối phó.
Vậy chi bằng hãy bỏ những xe chuyên chở nặng nề ở lại, chọn toàn khinh kỵ đi bất
kể ngày đêm, để tập kích vào lúc kẻ địch không phòng bị.
Tào
Tháo nghe qua, bèn chấp thuận kiến nghị trên. Quân Tào chỉ chọn toàn khinh binh
để hành quân, và đi theo những con đường nhỏ mà Ô Hoàn buông lơi sự phòng bị,
lén vượt qua Lư Long Tắc (nay là Hỷ Phong Khẩu, tỉnh Hà Bắc), lại vượt qua Bạch
Đàn (nay là Khoan Thành, tỉnh Hà Bắc) và Bình Cương (nay là Bình Tuyền, tỉnh Hà
Bắc) rồi lại xuyên qua Tiên Bi Đình, chọc thẳng vào Liễu Thành (nay là địa
phương nằm ở phía nam Triều Dương, tỉnh Liêu Ninh).
Khi
quân Tào đến Bạch Lang Đôi, vì còn cách đại bản doanh của Thạp Đột ở Liễu Thành
chỉ ngoài hai trăm dặm, nên Ô Hoàn đã phát hiện. Thạp Đột và anh em Viên Thượng,
cùng với Thiền Vu Lâu Bang ở Liêu Tây, Thiền Vu Ô Diên ở Hưu Bắc Bình, dẫn mấy
vạn kỵ binh ào tới chặn đánh,
Tào
Tháo lên núi Bạch Lang Sơn quan sát thấy binh mã của đôi bên đang xung phong
chém giết, mặc dù binh sĩ của Tào Tháo đều trang bị nhẹ, số lượng cũng ít hơn.
Nhưng khi họ kéo tới đây là đã có sự chuẩn bị về tinh thần. Trái lại, kỵ binh
của Ô Hoàn xem như rất hung tợn, sĩ khí rất cao, nhưng do ứng chiến quá hấp tấp,
nên quân tâm không khỏi mất ổn định. Tào Tháo ra lệnh cho Trương Liêu làm tiên
phong, phóng tay xuất kích, khiến các cánh quân của địch phối hợp không ăn ý
nhau, bị đánh rối loạn cả hàng ngũ, và cuối cùng bị thảm bại. Thiền Vu Thạp Đột
bị giết binh sĩ của Ô Hoàn cũng như binh sĩ người Hán chết và hàng trên hai chục
vạn.
Hai
anh em Viên Thượng và Viên Khang cũng như Thiền Vu Tốc Phóc Hoàn ở Liêu Đông,
sau khi bị chiến bại, bèn dẫn mấy nghìn kỵ binh chạy sang Công Tôn Khang ở Liêu
Đông. Các bộ tướng của Tào Tháo đều yêu cầu lập tức phát binh để truy kích.
Nhưng Tào Tháo nói :
-
Cần chi phải ra quân ? Ta chờ Công Tôn Khang đem thủ cấp của hai anh em họ Viên
đưa đến đây.
Quả
nhiên, chỉ trong một thời gian ngắn, Công Tôn Khang đã đưa thủ cấp của Viên
Thượng và Viên Khang đến.
Thì
ra, Viên Thượng và đồng bọn sau khi đến Liêu Đông đã có ý đồ cướp đoạt binh mã
của Công Tôn Khang. Viên Thượng là người có sức mạnh, nên nói với Viên Khang:
-
Từ nay trở đi, nếu Công Tôn Khang tới tương kiến thì anh em mình phải bắt hắn
giết ngay để chiếm cứ Liêu Đông, thì mới mong khôi phục được cơ nghiệp cũ.
Không
dè Công Tôn Khang cũng tính toán như họ : "Giờ đây không giết Viên Khang, Viên
Thượng, thì làm sao ăn nói với đất nước? Thế là, ông bèn cho mai phục sẵn tại Mã
Phong nhiều binh sĩ tinh nhuệ, khỏe mạnh, rồi mới phái người đi mời anh em họ
Viên. Khi anh em Viên Thượng đến nơi, thì phục binh ào ra bắt hai người trói
ngay lại, đem bỏ ngoài trời lạnh. Đến chừng đó mà Viên Thượng còn bảo Công Tôn
Khang mang chiếu ra cho mình, vì lạnh quá chịu không nổi. Viên Khang nghe thế
bèn thở dài, nói :
-
Đầu ta còn phải mang đi xa nghìn dặm, vậy làm sao có chiếu được ?
Anh
em họ Viên bị chém đầu, rồi lấy thủ cấp đưa đến cho Tào Tháo. Đến đây thì xem
như Tào Tháo đã cơ bản thống nhất được cả miền Bắc.
Trong
cuộc chiến tranh chinh phạt Ô Hoàn, ban đầu Quách Gia đã bác bỏ những lời bàn
tán của số đông, phân tích tình thế trong thiên hạ, có một kiến giải sâu sắc và
độc đáo, khiến mọi người ai ai cũng tâm phục, nhất là đã củng cố niềm tin cho
Tào Tháo để quyết định cuộc chiến viễn chinh. Sau khi xuất chinh, Quách Gia đã
kịp thời đề xuất chủ trương "binh quý thần tốc”, dùng khinh binh để tiến nhanh,
đánh cho địch không kịp trở tay. Giúp cho cuộc viễn chinh này nhanh chóng thu
được thắng lợi toàn diện. Rốt cục hai anh em họ Viên đã bị giết.
Trong
"Tam Quốc Diễn Nghĩa”, đã quy công cho Quách Gia đối với sự thắng lợi trong cuộc
viễn chinh nói trên. Hồi thứ 33 viết : "Bây giờ Tào Tháo án binh bất động tại
Dịch Châu. Hạ Hầu Đôn, Trương Liêu vào bẩm rằng : "Nếu không đánh Liêu Đông thì
có thể trở về Hứa Đô, vì e rằng Lưu Biểu sẽ sinh tâm chăng". Tháo đáp : "Chờ
nhận thủ cấp của hai anh em họ Viên thì sẽ rút quân". Mọi người đều cười thầm,
bỗng có tin báo Công Tôn Khang ở Liêu Đông phái người đưa thủ cấp viên Viên
Khang và Viên Thượng đến, mọi người cả kinh. Sứ giả trình lên một bức thư, Tào
Tháo cười to nói : "Quả không ngoài tiên liệu của Phụng Hiếu”... Các quan đều
lên tiếng hỏi : "Tại sao lại không ngoài tiên liệu của Phụng Hiếu !”. Tào Tháo
bèn đưa lá thư của Quách Gia ra. Bức thư đại khái nói :
"Nay
nghe tin Viên Khang, Viên Thượng đã chạy sang đầu Liêu Đông. Minh Công chớ vội
ra quân. Công Tôn Khang lâu nay sợ họ Viên thôn tính mình, nên đối với anh em họ
Viên có lòng nghi ngờ. Nếu ta xuất binh đánh họ, thì họ sẽ dốc hết sức ra nghênh
địch, không thể hạ được nhanh chóng. Trái lại, nếu ta chậm trễ, thì Công Tôn
Khang và anh em họ Viên sẽ mưu đồ giết hại lẫn nhau. Đó là thế tất nhiên vậy.”
Mọi
người nghe qua đều nhảy nhót khen tuyệt. Trong quyển tiểu thuyết này bản Quách
Gia chết và để lại bức thư trên cho Tào Tháo, nhằm làm nổi bật việc "Quách Gia
để di kế lại bình định Liêu Đông". Tất nhiên, đó là sự sắp xếp của nhà viết tiểu
thuyết, còn chính sử thì không nói rõ đấy là mưu kế của Quách Gia. Tuy nhiên,
mưu kế trong bức di thư này, hoàn toàn giống hệt với mưu kế của Quách Gia trước
đây. Đã tạo điều kiện cho anh em Viên Thượng và Viên Đàm đánh nhau. Về sau Tào
Tháo dâng biểu lên Hán Hiến Đế, trong tờ biểu có nói : " Việc bình định Ô Hoàn,
làm chấn động cả Liêu Đông, giết chết cả tên cầm đầu là Viên Thượng công đó thực
ra là của Quách Gia". Do vậy, nếu bảo là di kế của Quách Gia, cũng là chuyện có
thể.
Tóm
lại, trong cuộc chiến đấu viễn chinh Ô Hoàn, Quách Gia từ đầu chí cuối đã phát
huy một tác dụng tham mưu hết sức tài tình, giúp Tào Tháo hoàn thành sự nghiệp
lớn là thống nhất cả miền Bắc.