8- TƯ DUY LẠI TƯ DUY
Tư duy sẽ ảnh hưởng đến đối tượng tư duy và chủng loại tư duy. Càng có nhiều tư duy thì bạn càng có thêm nhiều nhiều lúa gạo cho cái cối xay ý tưởng của mình.
8.1- Tư duy bằng hình ảnh
Chúng ta được giáo dục cách tư duy bằng từ ngữ như: “dục tốc bất đạt”, “thời gian là vàng”, “không gì làm ta tự tin bằng sự thành công”… và hiện nay khi chúng ta hình thành một suy nghĩ – bất kỳ suy nghĩ nào – thì xác suất lớn đó là dưới hình thức bày tỏ; nhưng trong thực tế thì những người có óc sáng tạo nhất trong lịch sử lại tư duy bằng hình ảnh thay vì từ ngữ.
• Einstein cho biết là ít khi nào ông suy nghĩ bằng từ ngữ, thường thì ý niệm đến với ông dưới dạng hình ảnh và sau đó ông mới thử thể hiện lại bằng từ ngữ và công thức. Einstein tự hỏi thế giới sẽ trông như thế nào dưới mắt một người đang cưỡi tia sáng băng qua không gian.
• William Harvey đang quan sát quả tim trần của một con cá sống thì đột nhiên ông “nhìn thấy” đó như là cái máy bơm.
• Alfred Wegener thấy bờ Tây của chây Phi khớp với bờ Đông của Nam Mỹ và nhận thấy ngay rằng tất cả mọi châu lục trước đây từng là thành phần của một châu duy nhất.
• Trong chớp nhoáng, Newton thấy mặt Trăng ứng xử giống như quả táo – nghĩa là mặt Trăng cũng “rơi” như là quả táo rơi.
• Man Ray nhìn tấm thân kiều nữ thành một cây đàn cello…
Khi được giao làm quảng cáo cho Master Locks – họ sẽ không nhìn thấy cái ổ khoá như là ổ khóa; họ sẽ nghĩ đó là nhân viên bảo vệ, hoặc một hợp đồng bảo hiểm cho tài sản của nhà bạn, cho xe bạn, cho tất cả những gì quý giá nhất của bạn. Những người kể trên, họ không tư duy bằng từ ngữ mà bằng hình ảnh, bằng sự liên tưởng, bằng ẩn dụ, bằng ý tưởng. Một khi bạn đã có tư duy bằng hình ảnh thì chữ nghĩa đến dễ dàng; vì vậy lần tới khi gặp phải vấn đề, bạn thử tư duy bằng hình ảnh thay vì từ ngữ.
8.2- Tư duy hàng ngang
Chúng ta được giáo dục theo lối tư duy tuyến tính hoặc theo phương thẳng đứng, theo logic từ điểm này đến điểm kế tiếp cho đến khi đạt được một kết quả hợp lý. Loại tư duy này mang tính phân tích, tuần tự, có chủ định; trong tiến trình tư duy đó, nếu phát hiện ra điều gì đó không đúng lẽ chúng ta liền dừng lại và chuyển qua một hướng khác, cứ lần lượt từng bước theo logic cho đến khi nào có một kết luận hợp lý.
Nhưng có một cách tư duy khác do Edward De Bono phổ biến gọi là tư duy độc đáo – còn gọi là tư duy theo chiều ngang, tư duy xé rào. Theo cách tư duy này, bạn sẽ tiến bằng từng cú nhảy vọt chứ không nhất thiết phải theo đường dẫn logic, bạn có thể sử dụng nhiều con đường không chính thống (có vẻ như không dẫn đến đâu cả) để tìm ra kết luận bởi vì mọi giải pháp tốt đều có ý nghĩa và do đó đều có những con đường hợp lý đưa đến giải pháp ấy.
Thực tế sau mọi diễn biến, khi nghĩ lại bạn thấy rằng hầu hết các giải pháp đều hiển nhiên, thật khó mà tưởng tượng rằng giải pháp lại xảy đến một cách logic. Đó là lối tư duy độc đáo, còn gọi là tư duy theo hàng ngang hay tư duy xé rào.
8.3- Đừng giả lập những biên giới không thực có
Cũng giống như phần đông những người khác, nhiều khi suy nghĩ của bạn từng bị bóp nghẹt bởi vì trong vô thức bạn cho rằng bài toán đã bị bế tắc, bị giới hạn và ràng buộc trong khi trên thực tế thì lại không hề có điều đó; chính bạn đã vô tình áp đặt hạn chế ấy. Khi gặp khó khăn để giải quyết một vấn đề nào đó, bạn hãy tự hỏi: “Ta đang đưa ra những giả định nào mà lẽ ra ta không phải giả định? Ta đang tự ràng buộcmình bằng giới hạn nào không cần thiết?”
8.4- Đặt ra một vài giới hạn
Cần phải phân biệt, những giới hạn vừa nêu trên là loại ranh giới do bạn tưởng tượng ra, là loại giả định trong tiềm thức mà ta hay dựng lên cho tính chất của vấn đề. Ở đây, chúng ta muốn nói đến một khuôn khổ làm việc mà ta sẽ động não bên trong đó để tìm ra giải pháp; nghe qua có vẻ như mâu thuẫn – óc sáng tạo mà cần có khuôn khổ? Đó là một mây thuẫn và Rollo May gọi đó là một “hiện tượng” và ông giải thích rằng: “bản thân óc sáng tạo cũng đòi hỏi giới hạn bởi vì hành động sáng tạo phát sinh từ việc loài người chiến đấu với giới hạn đó và chống lại giới hạn đó”.
Khi đề ra một kế hoạch cho nhân viên tìm ý tưởng quảng cáo nào đó, nếu để cho họ quá nhiều tự do sáng tạo thì họ sẽ lúng túng, quá nhiều tự do sẽ dẫn đến hỗn loạn. Nhưng nếu ta buộc họ phải làm việc theo một số nguyên tắc chỉ đạo của chiến lược sáng tạo với một khoản ngân sách nhất định và thời hạn cụ thể, với một hướng chủ đề đã nhất trí thì họ luôn có giải pháp.
Đôi khi, ý tưởng đến với chúng ta, chúng ta không tạo ra chúng theo ý mình. Chúng đến trong tình trạng giống như ta đang mơ mơ màng màng, như một giấc mộng có chủ hướng. Giấc mộng đó hình như có liên quan đến những vấn đề mà ta từng quan tâm, từng làm trong vài năm nay; trong đó có nói rằng những giới hạn hữu quan sẽ tác động đến ta như một cú huých cho trí tưởng tượng.
• Leonardo da Vinci từng nói: “Phạm vị hẹp giúp trí não có kỷ cương, phạm vi rộng làm trí não xao lãng”.
• T.S. Eliot từng viết trong một bài phê bình: “rằng ông ngợi khen kỷ luật sáng tác, ông cho rằng nếu bị buộc phải sáng tác trong một khung làm việc, trí tưởng tượng sẽ bị thử thách ở mức cao nhất và sản sinh ra ý tưởng phong phú nhất. Nếu được tự do hoàn tòan, cơ may để có được sản phẩm tốt sẽ eo xèo ngay”.
• Dryden cho biết ông thích sáng tác thơ có vần vì “khi đi tìm vần thơ, tôi thường gặp những phát kiến mới”.\Rollo May cũng nhất trí: “Khi làm thơ, bạn phát hiện ra rằng nhu cầu làm cho ý thơ khớp với thức này hay thức khác sẽ buộc trí não của bạn phải tìm ra thêm nhiều ý nghĩa mới. Trong cố gắng đó, bạn đạt đến nhiều ý nghĩa mới và sâu sắc hơn là bạn từng ao ước mình đạt được”.
Loại giới hạn giục giã chúng ta nhiều nhất chính là thời gian. Thời hạn chót (deadline) luôn giục chúng ta phải hoàn tất một việc gì đó. Hãy đặt cho mình một giới hạn.