Sự sống lúc nào cũng chấp nhận ta, nó chỉ chờ ta tự chấp nhận
chính mình mà thôi. Tha thứ không có nghĩa là bỏ qua hết những gì ta đã làm, hoặc
tưởng tượng rằng một ngày nào đó những nỗi đau trong ký ức rồi sẽ giản dị biến
mất. Nó chỉ có nghĩa là ta ý thức được màn lưới chằng chịt nối liền của nhân
duyên, của những điều kiện đã tạo nên hành động của mình. Và nhờ sự hiểu biết
đó, ta sẽ biết thương mình và người khác hơn
Nhà thơ Rumi viết, "Một cái nhìn sâu thẳm vào nội tâm sẽ làm
phát khởi lên một nỗi đau lớn, nhưng nỗi đau ấy sẽ giúp ta bước ra được phía
sau tấm màn che”. Mỗi khi chúng ta nhớ lại những việc nào mình đã làm mà gây khổ
cho kẻ khác, ngay trong giây phút ấy, ta sẽ kinh nghiệm một nỗi đau. Và nỗi đau
đó có thể trở thành một phương tiện giúp ta chuyển hóa. Khi ta có thể "bước ra
được phía sau tấm màn che” của vọng tưởng, ta sẽ không còn cho mình là "xấu xa”
nữa, và ta biết cởi mở đối với tự tánh khổ đau của mọi kinh nghiệm.
Mỗi khi tưởng nhớ lại những lần mình đã làm khổ kẻ khác, chắc
chắn sẽ gây cho ta nhiều khổ tâm. Tôi đã từng ngồi thiền chung với một người chồng
đánh đập vợ mình tàn nhẫn mỗi khi nổi giận, với một người đàn ông chờ án tử
hình vì đã vi phạm tội sát nhân trong một lần ăn cướp, hơn hai mươi năm về trước.
Và tôi cũng đã từng ngồi với những ký ức buồn đau của chính mình về những nỗi
khổ tôi đã gây cho người khác. Không cần biết việc lớn hay nhỏ, hễ khi ta làm
cho người khác khổ là ta cũng sẽ chịu một sự đớn đau.
Có thể ta nghĩ rằng, mỗi khi ta nhớ lại những lỗi lầm của
mình rồi tự hành hạ và dày vò, thì đó cũng là một hình thức chuộc tội. Nhưng thật
ra, chính tâm từ mới là một sự hối tội chân chính. Khi ta bị một mặc cảm tội lỗi
chiếm ngự, nó sẽ làm cái tôi của mình trở nên vô cùng giới hạn và nhỏ bé, "Đây
mới là con người của tôi, một người đã có những hành động xấu xa này…”. Và một
khi cái tôi đã bị giới hạn, ta sẽ càng cảm thấy bị tự trừng phạt bởi những sự
khổ đau, xa cách, cô đơn và vô vọng của mình. Ta cho là mình xứng đáng bị như vậy.
Và khi nghe đức Phật dạy, mỗi chúng sinh đều muốn sống hạnh phúc và đều có khả
năng sống hạnh phúc, ta lại càng cảm thấy cô độc hơn.
Nhiều năm trước đây, trong một giờ ngồi thiền của một khóa
tu, tôi thấy mình nhìn lại một quãng đời khó khăn trong cuộc sống của mình. Nhớ
lại những việc làm xưa chẳng làm tôi vui sướng gì. Nhưng khi hiểu rằng hành động
của tôi chỉ là một phần của những biến cố nối liền, liên tiếp theo nhau, tôi có
thể nhìn lại mình với một ánh mắt hiểu biết hơn và tha thứ hơn. Tôi có thể thấy
rõ rằng khi một việc này khởi lên, nó sẽ làm nền tảng cho một việc kế tiếp phát
sinh theo.
Kinh Phật có dùng một ví dụ để diễn tả tính cách nối liền,
nhân quả của những sự kiện xảy ra với nhau. Khi nước trong đại dương theo thủy
triiều dâng lên cao, nước trong các con sông cũng sẽ dâng lên theo; khi nước
sông dâng lên, nước trong các hồ lớn, kinh rạch cũng sẽ dâng lên. Khi nước trong
đại dương theo thủy triều hạ xuống thấp, nước trong trăm con sông cũng sẽ hạ thấp,
và nước trong hồ, kinh, rạch cũng thế. Sức hút của mặt trăng tác dụng lên khối
lượng nước trên quả đất, trừ những trường hợp rất hiếm, khiến chúng chuyển động
rất tương hợp với nhau. Khi một cái này phát khởi lên, sẽ khiến một cái kia có
liên hệ với nó phát khởi lên theo. Bất cứ một sự kiện nào có mặt chắc chắn cũng
sẽ bị điều kiện bởi một cái khác. Cũng thế, tất cả mọi yếu tố có liên hệ đến sự
hiện hữu của ta – thân này, tâm này, thế giới bên trong, thế giới chung quanh
ta – đều có một kết cấu rất mật thiết với nhau.
Trong khóa tu, tôi thấy được những sự kiện của đời mình, giống
như sông và biển, chúng xảy ra theo một thứ tự rõ rệt. Tôi thấy mình đã cố gắng
làm hết sức mình trong hoàn cảnh đang có mặt. Trong tình trạng ấy, với những điều
kiện ấy, có lẽ tôi đã không thể nào làm gì khác hơn thế được. Vì một thái độ
khác sẽ đòi hỏi một sự hiểu biết khác dựa trên những sự kiện và kinh nghiệm
khác.
Chúng ta không thể nào hốt lại nước đã đổ và chúng ta cũng
không thể nào trốn tránh được hậu quả về hành động của mình. Nhưng thay vì tự
oán trách hoặc là cứ ôm một mặc cảm hổ thẹn mãi, ta có thể thay đổi nó bằng
cách tưới tẩm hạt giống xấu ấy bằng chánh niệm và tâm từ. Đó chính là nền tảng
của sự tu tập.
Theo luật nhân quả, thì cái tác ý đứng sau hành động mới là yếu
tố chánh quyết định cho sự tốt, xấu của hạt giống ta gieo trồng trong mỗi giây
phút. Một hạt giống, khi đủ điều kiện, đủ nhân duyên, nó sẽ nở hoa kết trái.
Nhưng luật nhân quả không bao giờ vận chuyển một cách máy móc và cứng nhắc hết.
Vì nếu thế thì chắc ta sẽ không bao giờ có thể làm gì để hay đổi được cuộc đời
mình hết. Sẽ không có cách nào để ta chuyển hóa được khổ đau, cũng như sự tu tập
sẽ chẳng đem lại cho ta một lợi ích gì.
Như thiên nhiên đã cho phép rất nhiều điều kiện khác nhau
đóng góp vào sự chín muồi của một hạt giống, cũng thế, hạt giống chủ ý của ta
không bao giờ hiện hữu cô lập. Quả trái của một hành động không phải chỉ tùy
thuộc vào hạt giống của nó mà thôi, mà còn lệ thuộc vào tất cả những đặc điểm của
miếng đất trong đó nó được gieo trồng. Vì chúng ta luôn thay đổi để ảnh hưởng sự
sống của mình, nên miếng đất mà hạt giống ấy đang cắm rễ cũng sẽ biến đổi luôn.
Và cũng vì thế, mục tiêu giải thoát và cơ hội chấm dứt khổ đau của ta là chuyện
có thể thực hiện được.
Giả sử chúng ta đã lỡ có một hành động bất thiện hoặc gây hại
cho ai, nhưng nếu biết trở lại sống trong chánh niệm và từ bi, ta sẽ có thể ảnh
hưởng chuyển hóa được thửa vườn mà hạt giống xấu ấy được gieo trồng, và rồi tất
cả sẽ được thay đổi. Đó cũng chính là một sự chuyển hóa mà ta có thể bắt đầu
ngay trong giờ phút này.
Chúng ta hãy bắt đầu bằng cách dùng chánh niệm và tâm từ nhìn
sâu vào những khổ đau ta đã gây cho kẻ khác, cũng như nỗi đau của chính mình.
Chúng ta hãy nhìn sâu vào những mặc cảm tội lỗi, những hổ thẹn, sợ hãi bằng một
tâm hiểu biết và bao dung. Chúng ta thấy được sự khác biệt giữa việc cho rằng,
"Tôi là một người xấu xa” với lại "Tôi đã làm một việc xấu và tôi rất hối tiếc
về hành động đó”. Khi ta có thể kinh nghiệm được dòng sông cảm xúc của mình với
sự tĩnh lặng, sáng tỏ và thương yêu – không phán xét và hẹp hòi – tâm ta sẽ trở
thành một tấm gương trong vắt, phản chiếu được hết những gì đang có mặt. Trong
tiến trình ấy, tấm gương tâm của ta cũng sẽ phản chiếu luôn được cả tự tánh của
chính nó: tỏa chiếu, thanh tịnh và ngời sáng. Như đức Phật dạy, "Chân tâm của
ta bao giờ cũng trong sáng”.
Chúng ta sẽ tìm lại được cái khả năng tỉnh thức, biết yêu
thương và bắt đầu lại của mình. Mặc dầu trong quá khứ có thể ta đã có những
hành động bất thiện, nhưng ta vẫn biết rằng sự trong sáng, tĩnh lặng mới chính
là bản chất thật sự của mình, chứ không phải là những tâm tham sân thường xúi dục
ta đi gây hại cho kẻ khác. Thật ra, ta không cần phải làm gì mới có thể xứng
đáng có được bản chất thanh tịnh ấy – vì nó là bản tánh tự nhiên của ta. Dẫu
trong quá khứ ta có thể sống mà không hề biết đến nó, nhưng chân tánh ấy vẫn
không bao giờ bị mất đi hay lu mờ một chút nào hết. Chúng ta có thể xem thường
nó, chà đạp nó, nhưng bản tính thanh tịnh ấy không bao giờ thay đổi và vẫn chờ
đợi ta một ngày khám phá lại.
Khi khổ đau giúp ta bước ra được "phía sau tấm màn che” của một ảo tưởng
về sự chia cách, ta sẽ tiếp tục được sự sống trọn vẹn, trong đó có chính ta. Sự
sống lúc nào cũng chấp nhận ta, nó chỉ chờ ta tự chấp nhận chính mình mà thôi.
Tha thứ không có nghĩa là bỏ qua hết những gì ta đã làm, hoặc tưởng tượng rằng
một ngày nào đó những nỗi đau trong ký ức rồi sẽ giản dị biến mất. Nó chỉ có
nghĩa là ta ý thức được màn lưới chằng chịt nối liền của nhân duyên, của những
điều kiện đã tạo nên hành động của mình. Và nhờ sự hiểu biết đó, ta sẽ biết
thương mình và người khác hơn.