(Bài viết này được trích dẫn từ website www.chungta.com)

Tác phẩm "Những nguồn gốc của tư duy hiện đại" của Merlin Donald đã xem lại những giai đoạn phát triển tri thức loài người rất sâu sắc. Những điều trình bày dưới đây dựa nhiều vàotác phẩmnàynhưng đã mở rộng ở mức độ nào đó bằng cách thêm vào suy nghĩ dự báo về các giai đoạn sắp tới.

Kỷ nguyên: Người nguyên thủy, sinh hoạt mông muội

Được coi là người duy nhất có đủ khả năngquan sátđể hiểu biết về những điềuđang diễn ra trong môi trườngvà biết theo "từng đoạn một". Tất nhiên có sự học hỏi và giao tiếp giữa những người ngang hàng nhưng rất ít hoặc không có khả năng tư duy trừu tượng.

Cùng với khả năng tối thiểu để giao tiếp thì chỉ đạt được "hiểu biết" vượt ra khỏi cái một con người có thể quan sát một cách trực tiếp.

1.500.000 - 200.000 BCE ? Con người đi thẳng và có khả năng bắt chước.

Donald tranh luận rằng sự tiến bộ của một "phần cứng" quan trọng xảy ra cùng với tư thế đứng thẳng của con người - khả năng giao tiếp bằng điệu bộ. Cử chỉ hay hành động cung cấp một phương pháp sơ đẳng để ám chỉ những vật hay sự kiện không thấy ngay lập tức - để điều phối hành động, chỉ ra nơi chốn và bản chất thức ăn hay các mối nguy hiểm.

Mặc dù ngôn ngữ cử chỉ cung cấp phương thức truyền đạt rất khó nhọc và không chính xác cho giao tiếp, nhưng có lẽ mọi người vẫn có thể thu được một vài hiểu biết nào đó từ những người khác ngoài cái mà họ có thể phát triển thông qua kinh nghiệm trực tiếp.

100.000 BCE: Tiếng nói của loài người cổ xưa

Vấn đề tại sao ngôn ngữ phát triển và nó đã phát triển như thế nào và liệu đó là một sự tiến bộ về văn hoá hay sự tiến bộ của phần cứng đầu tiên đang là một vấn đề gây tranh cãi hết sức nóng bỏng. Tuy nhiên, có một khả năng được thừa nhận là phạm vi hiểu biết của con người và xã hội được mở rộng đáng kể. Bây giờ con người có thể học hỏi không chỉ từ việc liên lạc trực tiếp với những người khác hay các nhóm khác mà còn từ những câu chuyện được truyền miệng từ xa xưa.

Việc sử dụng ngôn ngữ tuỳ thuộc vào sự tiến bộ trong khả năng nhận thức, và đồng thời nó cũng cung cấp một phương thức để đẩy mạnh những tiến bộ này. Việc xoá bỏ sự hồ nghi trước đây cũng chậm chạp như khả năng nhận thức và sự phong phú của các phương thức chuyển tải lời nói diễn ra dần dần qua các thế hệ.

Rốt cuộc, lời nói đã có thể chuyển tải kiến thức (nếu cùng với sự đáng tin cậy còn hạn chế) từ các thời đại và từ những nơi chốn xa xôi. Donald đã mô tả tỉ mỉ mối quan hệ mật thiết giữa ngôn ngữ lời nói và những nền văn hoá "tượng trưng", những nền văn hoá phát triển và chứa đựng sự hiểu biết cốt yếu trong thần thoại, được giữ gìn bởi một phương thức truyền miệng.

40.000 - 20.000 BCE: Những bức hoạ trong hang động

Những bức hoạ về hang động và nghệ thuật chạm trổ tượng trưng hình thành nên sự khởi đầu của "quá trình lưu trữ ngoài thông tin về lâu dài".

Bộ nhớ ngoài có nhiều ưu điểm thu hút sự quan tâm.

Được sử dụng như là một sự mở rộng của "bộ nhớ làm việc" đáp ứng cho nhu cầu sử dụng ngay lập tức khi đang suy nghĩ.

Cung cấp sự lưu trữ về lâu dài, giúp cho việc khôi phục lại ở một thời đại sau. Được dùng để giao tiếp với những người khác.

Những bức hoạ ban đầu đã giúp cho những kỹ năng suy nghĩ nhiều như thế nào, hay có bao nhiêu kiến thức được chuyển tải từ những bức hoạ đó thì không hề được nói rõ.

Giao tiếp thông qua những bức vẽ quả có sức mạnh tiềm tàng nhưng có lẽ là khó khăn với những vật liệu để vẽ trước kia, và không dễ gì mang chúng theo được. Tuy nhiên, có vẻ những bức vẽ ban đầu, kết hợp với những khả năng giao tiếp đã trở nên tinh tế hơn thông qua việc sử dụng lời nói, đã đóng một vai trò quan trọng trong sự phát triển chữ viết diễn đạt bằng hình tượng thời kỳ đầu.

Sự phát triển của chữ viết: 4000 BCE - 1400 CE

Sự phát triển hệ thống những biểu tượng của chữ viết cho những khái niệm cụ thể và trừu tượng cuối cùng đã đem lại một hình thức tăng cường mạnh mẽ khả năng mọi người viết ra và đóng góp vào dòng kiến thức vô tận của nhân loại, từ xa đến gần, từ hiện tại hay trong quá khứ. Ngoài ra, chữ viết (và những vật liệu "kỹ thuật " đi cùng) đã cung cấp một sự hỗ trợ đắc lực cho một bộ não vốn hạn chế về khả năng suy nghĩ hay giao tiếp ngay lập tức nhiều ý tưởng phức tạp.

Từ đó chữ viết đem đến một sự hỗ trợ thiết yếu về phần cứng cho cơ quan thần kinh, dữ liệu sẵn có ra tăng lớn trong cho cơ quan này để cân nhắc xem xét, và một khả năng đã được cải thiện đáng kể cho hệ thần kinh của con người để cùng suy nghĩ. Hình vẽ cho thấy rằng các cơ quan thần kinh giờ đây đã thường sử dụng bộ nhớ ngoài như một bộ phận hỗ trợ đắc lực cho việc suy nghĩ.

Trong suốt thời gian này các lĩnh vực về khoa học và triết học được khám phá một cách rộng rãi và có hiệu quả, trở nên dễ dàng hơn bởi khả năng suy nghĩ, lưu trữ thông tin và khả năng giao tiếp qua chữ viết. Một số tiến bộ như là: trong toán học người ta đã có thể quy cho gần như là hoàn toàn vào "vai trò của những biểu tượng của chữ viết". Sự tập hợp của những kết quả về một lượng người đang gia tăng một cách rộng lớn bởi những tiến bộ trong việc quản lý những người dù ở cách xa nhau đã được thực hiện phần lớn nhờ vào chữ viết.

Tuy nhiên, việc tiếp cận với chữ viết (hay việc dạy cho mọi người đọc được những chữ viết đó) còn hạn chế bởi những bản sao chép chữ viết phải làm thủ công, và quyền kiểm soát việc tiếp cận chữ viết này thường nằm trong tay những người ưu tú đang nắm quyền hay những người thống lĩnh tôn giáo.

Thời đại của các phương tiện truyền thông và máy phát sóng.

1450: Công việc in ấn được hình thành.

1750-???: Cách mạng công nghiệp nổ ra.

1800: Máy in dùng năng lượng hơi nước xuất hiện.

1930: Đài phát thanh ra đời.

1955-60: Xuất hiện vô tuyến truyền hình.

Cuộc cách mạng công nghiệp đã hỗ trợ đắc lực cho báo in, và báo in đã đem lại hình thức phổ biến rộng rãi kiến thức, giúp mọi người biết chữ, kiểm soát quản lý v.v... Đó không hẳn là một bước nhảy vọt trong khả năng nhận thức được các thành tựu đã đạt được đối với những người ưu tú nhưng lại là một sự tiếp cận rộng rãi hơn nhiều với sự phát triển của khả năng nhận thức với người bình thường, và là một sự bùng nổ dựa trên những cái sẵn có và trong sự trao đổi thông tin, trao đổi ý kiến.

Trong khi đó cuộc cách mạng công nghiệp đã cung cấp và được cung cấp nhiên liệu đốt bởi sự dấy lên các cuộc thăm dò ở tất cả các hình thức, bằng cách ấy đã nhanh chóng tăng thêm vào cơ sở kiến thức.

1980-1990: Sự phổ biến rộng rãi của các máy tính cá nhân và các trạm phát sóng.

Đây là lần đầu tiên phổ biến rộng rãi sử dụng không chỉ sự lưu trữ những gì hỗn độn bên ngoài mà cả khả năng xử lý bên ngoài nữa. Tất nhiên, bộ lưu trữ những dữ liệu bên ngoài cơ quan Thần kinh đã được mở rộng, và sự tự động hoá của những công việc lặp đi lặp lại trên dữ liệu đó rất có giá trị.

Tuy nhiên đó là khả năng định hình mà hầu hết những khả năng nhận thức tiến bộ đã khiến cho những suy nghĩ phải được suy xét mà điều đó trước đây là không thể. Những điều này bao gồm các mô hình của tất cả các kiểu hệ thống từ nguyên tử cho đến phạm vi giữa các hành tinh, từ các lĩnh vực về chủ đề khoa học khó hiểu đến những quy trình kinh doanh, việc đưa ra quyết định và sử dụng các lực lượng vũ trang hàng ngày. Những điều này lần lượt dẫn tới một bước nhảy phi thường trong tốc độ khám phá khoa học, phát triển sản phẩm v.v... Tất nhiên bao gồm cả việc phát triển hiện trạng hệ thống máy tính và phần mềm...

Vì vậy, máy tính cá nhân của thời đại này cho thấy hai tiến bộ về phần cứng - 1 là sự tiến bộ về số lượng khổng lồ trong khả năng xử lý dữ liệu bằng những phương thức thông thường, thứ 2 là một bước nhảy vọt trong năng lực của cơ quan thần kinh (bao gồm PC) để tiến hành một mô hình. Nói cách khác, trong suốt kỷ nguyên 1980-90, 2 khâu sản xuất đình trệ nổi bật rất rõ ràng: nhiều mối tương tác với bộ nhớ ngoài của một cá nhân không được kết nối với phạm vi mở rộng hữu ích của tính năng tin học, và cả sự tương tác giữa não bộ, bộ nhớ ngoài và mô hình bên ngoài đều thông qua các kênh "tuần tự" có dải băng tần thấp - chuỗi văn bản hoặc các dãy số.

1994-1999 CE: Web mô phỏng Thế giới rộng lớn

Web - nói phóng đại thì rõ ràng là một sự gia tăng khổng lồ trong việc lưu hành thông tin (cùng với âm thanh, hình ảnh).

Có lẽ chỉ với sự lớn mạnh, những tiến bộ đã đạt được, sự kết hợp của một máy tính cục bộ cộng với phần mềm tốt cộng với web là có vẻ như cuối cùng nó có thể thống nhất được khả năng nhận thức máy tính não cộng đang ngày một gia tăng của chúng ta với sự truy cập vào một khối lượng thông tin khổng lồ đã được thực hiện.

Thậm chí rằng nếu đạt được điều đó, ở thời điểm mà hầu hết những hạn chế rõ ràng nhất vẫn ở giữa bộ não và sự lưu trữ thông tin của máy tính cục bộ và khả năng định hình - " hầu hết vẫn theo thứ tự" - dù sao ít nhất thì cũng sinh động hơn trong những thập niên 80.

Trong khi đó, máy tính cùng với web đã đánh dấu sự khởi đầu thời đại thương mại điện tử, trong đó tốc độ thay đổi về xã hội và thương mại đã tăng lên một cách đáng kể. Điều này đã dẫn tới nhu cầu mở rộng đối với nhiều người hơn trong việc đưa ra nhiều quyết định có ý nghĩa hơn một cách nhanh hơn. Mỗi quyết định kéo theo nhiều phụ thuộc một cách đáng kể, và sự quá tải về lượng thông tin sẵn có, nhưng khả năng nhận thức của Hệ thần kinh (thậm chí dưới cả những viễn cảnh đã được cải thiện ở trên) vẫn không đủ khả năng để chuyển đổi những thông tin này thành những mô hình thông tin cần thiết cho ra các quyết định.

Thời đại chúng ta: 1999-2005: Web có mặt ở khắp mọi nơi, Sự quá tải rất rõ ràng, Tập trung về các mô hình

Có một số người nhất trí cho rằng trong vài năm tới hiện tượng nổi bật nhất trên nền nhận thức sẽ là những hạn chế về khả năng của con người trong việc giải quyết những rắc rối leo thang của các tình huống chúng ta gặp phải. Điều này được đặc trưng bởi lượng thông tin khổng lồ sẵn có, tuy nhiên cấu trúc nhỏ bé đã giúp cho việc chưng cất sự chi tiết hoá thành những khối tập hợp dễ tiêu hoá và các mối quan hệ có thể hiểu được. Dưới những điều kiện như vậy, các quy trình quản lý truyền thống bị phá bỏ, và các doanh nghiệp tiến hành các hướng hành động mà có khả năng thành công, dù nó không tốt hơn là cơ hội.

Thực chất, vấn đề này có thể coi như một sai sót trong khả năng của con người trong việc giành được hay phát triển các mô hình của một tình huống phức tạp một cách thích đáng. Vì vậy theo sau nó là: một câu trả lời tiềm tàng nằm trong việc phát triển khả năng đó. Điều này sẽ đòi hỏi phải phát triển một vốn từ vựng được mô hình hoá và phát triển môi trường đáp ứng vài đặc trưng như sau:

Cho phép mọi người đọc và viết ra được các mô hình để trao đổi với một môi trường cục bộ xa xôi một cách nhanh hơn.

Cho phép các cơ quan thần kinh phát triển và giao tiếp một cách phong phú về các hình thức chia sẻ với mỗi người khác. (chẳng hạn, đã từng xảy ra trong những tên miền thiết kế bị giới hạn).

Tạo điều kiện thuận lợi cho các hình thức trao đổi một cách công khai - để mọi người có thể thu được các hình thức trao đổi đã được tập hợp lại (và đóng góp cho những cải tiến một cách hợp lý).

Trong tương lai xa (?)

Đó dường như là một sự thoả thuận nào đó giữa các nhà tương lai học mà một hoặc cả hai viễn cảnh dưới đây sẽ xuất hiện. Đồng thời cũng có nhiều sự bất đồng quan điểm, mặc dù có vẻ như có nhiều người quả quyết rằng điều đó có thể xảy ra vào đầu năm 2030. Có vẻ như là lỗi thời khi đưa ra giả thuyết là "có thể phải mất ít nhất 1000 năm nữa".

Một mối liên hệ thú vị khi nêu về chủ đề này là tác phẩm "Điều phi thường của nền công nghệ sắp tới" của Vernor Vinge, bài này được phê bình nhiều trên các trang web (có thể thấy trong bất cứ công cụ tìm kiếm nào). Nếu những khả năng này có vẻ khác thường thì cũng cần nhớ rằng còn có một truyền thống lâu đời của những thay đổi về công nghệ trông còn khác thường hơn nhiều sau khi chúng xảy ra so với trước đó.

Máy móc thông minh đạt được ngang bằng với con người.

Dòng suy nghĩ này coi đó chỉ như một vấn đề của thời đại trước khi máy tính cũng sẽ thông minh như con người. Nếu bạn không nắm lấy ý tưởng rằng công nghệ phần mềm và phần cứng hiện nay đơn giản đã tạo ra tốc độ nhanh hơn và sự lớn mạnh hơn để làm được điều đó, khi đó những người say mê công nghệ nano gợi ý rằng chúng ta sẽ chỉ xây dựng lên một thứ trông giống như một bộ não.

Dù ở tốc độ nào, vẫn có một quan điểm rằng nếu chúng ta có thể tự cố gắng vươn lên bằng phương pháp của mình để xây dựng lên một cái gì đó ngang bằng với tính năng của đầu óc con người, thì không lâu sau đó chúng ta hoặc họ sẽ có thể xây dựng lên những máy móc siêu đẳng v.v... Điều gì sẽ xảy ra sau đó? Liệu chúng có thể tiếp tục nếu không có chúng ta?

Trí tuệ của con người tăng lên một cách giả tạo

Những tiến bộ trong công nghệ thuộc về khoa giải phẫu thần kinh ở một số điểm nào đó được xem như khả năng cung cấp một sự kết nối trực tiếp từ bộ não vào máy tính, cuối cùng xoá bỏ sự thúc ép của những nguồn thông tin về lời nói và cử chỉ (từ con người sang máy tính) và những nguồn thông tin nghe được/nhìn thấy được (từ máy tính sang con người).

Điều này được hình dung tới sự gia tăng một cách khổng lồ khả năng tương tác với các mô hình và thông tin bên ngoài, và cũng tương tác với những người khác nữa, bởi vì nó xoá bỏ sự cần thiết để phát hành thông tin thông qua các giác quan hay dây thần kinh vận động. Có một số ý tưởng về việc "tải lên" và "tải xuống" các ý tưởng hay các trạng thái tinh thần một cách trực tiếp.

Cùng với viễn cảnh "những cỗ máy có ý thức", thì ngay sau đó "bộ phối hợp xử lý suy nghĩ" cũng có tính khả thi, người ta hy vọng rằng con người với sự phát triển như vậy sẽ nhanh chóng thiết kế ra những phiên bản thậm chí còn tiến bộ hơn nhiều.