MẠNG SỐNG
MONG MANH - CÁI CHẾT LÀ ĐIỀU CHẮC CHẮN
Đó là câu
châm ngôn nổi tiếng trong Đạo Phật. Biết rõ cõi chết là điều chắc chắn và là một
hiện tượng tự nhiên mà mọi người phải đương đầu, chúng ta không nên sợ chết.
Theo bản năng, tất cả chúng ta đều sợ chết vì chúng ta không biết làm sao để
tránh khỏi nó. Chúng ta thích bám víu vào đời sống, vào thân xác của chúng ta,
vì vậy trở nên đầy tham dục và luyến ái.
Một đứa
nhỏ ra đời đem niềm vui và hạnh phúc cho những người thân yêu. Dù người mẹ đau
đớn cùng cực lúc sanh nhưng vẫn vui mừng và thích thú ngắm nhìn đứa con mới
sanh. Người mẹ cảm thấy được đền bù xứng đáng sau nhiều khó khăn đau đớn phải
chịu đựng. Tuy nhiên đứa trẻ lọt lòng ra đã khóc hình như nó muốn nói ra nó cũng
phải chịu đau khổ của kiếp người. Đứa trẻ trở thành một thiếu niên rồi trưởng
thành, tạo các loại hành vi tốt và xấu. Rồi nó trở nên già nua, và cuối cùng từ
giã cõi đời này, bỏ lại bạn bè và thân quyến đau buồn: Đó là bản chất cuộc sống
của một con người. Con người cố gắng tránh khỏi nanh vuốt của tử thần nhưng
không một ai có thể thoát khỏi. Đến lúc gần chết, đầu óc liên tưởng đến của cải
tích lũy, và lo sợ quá đáng về những đứa con thân yêu của mình. Cuối cùng, nhưng
không kém phần quan trọng, con người lo lắng quá sức về thân xác quý báu của
mình; mặc dù với sự chăm sóc chu đáo và cẩn trọng nhưng nay đã suy nhược, kiệt
quệ và tan rã. Thật đau đớn khi phải xa lìa thân xác. Không thể chịu đựng được
thế nhưng không tránh nổi. Đó là tâm trạng của mọi người khi từ giã cõi đời này
với than vãn rền rĩ. Sự đau đớn về cái chết thật là khủng khiếp, đó là thái độ
của kẻ do vô minh mà ra.
SỢ
CHẾT
Con người
lo âu không phải vì ngoại cảnh mà vì hy vọng và tưởng tượng về đời sống tương
lai của mình. Cõi chết, chẳng hạn, tự nó không khủng khiếp và khiếp sợ hay kinh
hãi chỉ do tâm trí của chúng ta tưởng tượng mà ra. Chúng ta thường không đủ can
đảm để đối đầu với ý tưởng về cái chết. Với những kẻ không dám đối đầu với thực
tế, thì khổ đau thật sự khủng khiếp và không thể chấp nhận được. Nhưng nếu chúng
ta biết đương đầu với sự thật, nó sẽ làm dịu bớt hay loại trừ cái khủng khiếp
của sự sợ hãi. Đời sống ví như một viên đạn lao tới mục tiêu, tức là cái chết.
Hiểu như vậy, chúng ta phải can đảm trực diện với hiện tượng tự nhiên này. Muốn
được tự do trong đời sống, chúng ta phải không sợ chết. Sợ hãi chỉ đến với những
kẻ không hiểu quy luật thiên nhiên. "Dù ở đâu đi nữa, nếu có phát xuất, thì sợ
hãi chỉ phát xuất nơi người vô minh và không bao giờ phát xuất nơi người khôn
ngoan". Đó là lời Đức Phật dạy trong Kinh Anguttara Nikaya. Sợ hãi chỉ là trạng
thái của tâm thần. Khoa học cho ta thấy quá trình của một cái chết ra sao? Cái
chết chỉ là sự hao mòn sinh lý của cơ thể con người. Chúng ta đừng sợ hãi và
tưởng tượng hay tiên đoán về những sự khủng khiếp không bao giờ đến để tìm cách
chống lại. Một thầy thuốc nổi tiếng, Sir William Osler nói như sau: "Theo kinh
nghiệm hành nghề của tôi, tôi thấy hầu hết những người chết không đau đớn và sợ
hãi".
Một nữ y
tá lão thành nói: "Hình như thảm kịch lớn nhất đối với mọi người là suốt đời bị
nỗi sợ chết ám ảnh. Khi chết đến, ta thấy rằng nó cũng tự nhiên như bản chất
cuộc sống. Rất ít người sợ chết khi đó sống trọn cuộc đời. Theo kinh nghiệm của
tôi, tôi chỉ thấy có một người có vẻ sợ hãi - một phụ nữ đã làm một điều dữ cho
người chị mình nay đã quá trễ để hối cải".
"Một điều
lạ lùng và đẹp đẽ sẽ đến với dù là đàn ông hay đàn bà khi họ đã sống trọn đời.
Tất cả sợ hãi, khiếp đảm đều biến mất. Tôi thường ngắm thấy tia sáng bình minh
hạnh phúc trong ánh mắt của họ khi họ nhận thức điều đó đúng. Đó là tất cả ơn
huệ của Tạo Hóa".
Vì tham
sống nên sự sợ chết được hình thành một cách thiếu tự nhiên. Nó tạo sự lo âu
trong đời sống. Vì vậy, con người sẽ không bao giờ dám mạo hiểm làm điều gì cho
dù đó là lẽ phải. Họ sống trong sợ hãi, lo lắng về bệnh tật và các tai nạn có
thể sẩy ra cướp mất mạng sống quý giá của mình. Nhận thức chết là điều không
tránh nổi, kẻ yêu đời sống trần thế sẽ đắm trong nhiệt thành cầu nguyện với niềm
hy vọng linh hồn sẽ được lên thiên đàng. Không một ai có hạnh phúc giữa cơn lốc
của sợ hãi và hy vọng như vậy. Đúng thật khó có thể coi thường hay không lưu ý
đến những bộc phát tự nhiên của bản năng để tự bảo vệ. Tuy nhiên có một phương
pháp để vượt qua sự sợ hãi. Hãy quên đi quan niệm về cái `tôi`; hãy đem tình
thương vị kỷ hướng ra ngoài có nghĩa là làm lợi ích cho nhân loại và tỏ tình
thương với người khác. Bất cứ ai không quên sự thật rằng một ngày nào đó mình sẽ
chết và cái chết không thể tránh khỏi, sẽ hăng hái chu toàn nhiệm vụ với đồng
loại trước khi chết, làm được như vậy thì bấy giờ cũng như mai sau mọi người
chắc chắn sẽ chiêm ngưỡng kính phục. Say mê phục vụ người khác, chẳng bao lâu
chính bạn sẽ thoát khỏi cái tự kỷ luyến ái nặng nề, mơ ước, kiêu căng, tự phụ,
và tự tôn.
BỆNH VÀ
CHẾT
Bệnh và
chết là việc sẩy ra tự nhiên trong đời sống của chúng ta, và chúng ta phải chấp
nhận điều đó với sự hiểu biết. Theo thuyết tâm lý hiện đại, nguyên nhân căng
thẳng tinh thần là do không dám đương đầu và chấp nhận sự thực ở đời. Nếu không
vượt qua hay khắc phục được sự căng thẳng đó sẽ gây nên bệnh tật. Trong khi bệnh
hoạn mà quá lo lắng hay thất vọng chỉ làm cho bệnh tăng lên. Đối với những người
có tâm hồn và hành động trong sạch, chết chẳng có gì đáng sợ. Mạng sống của
chúng ta gồm có tâm trí và thể xác hợp thành và vì vậy tâm trí và thể xác không
chết riêng. Nghiệp báo do những hành động xấu của chúng ta đã gây nên trong đời
trước theo chúng ta vào lúc tái sanh khiến chúng ta phải chịu những khổ đau
trong đời này. Những khổ đau đó có thể tránh khỏi nếu chúng ta cố gắng tạo công
đức, sống một cuộc đời đạo hạnh, và có những hành động tốt bất cứ ở đâu hay bất
cứ lúc nào. Làm như vậy, chúng ta có thể đương đầu với cái chết một cách can đảm
và thực tế. Theo lời Phật dạy, chúng ta không nên tin tưởng vào một vị "cứu
tinh" nào có thể lĩnh gánh nặng, và cứu vớt chúng ta khỏi hậu quả do những hành
động sai lầm của chúng ta . Chúng ta luôn luôn nhớ tới lời khuyên của Đức Phật:
"Hãy tin vào mình để tự cứu, hãy gắng sức và chuyên cần". Người Phật Tử không
sầu thảm và bi thương trước cái chết của thân nhân và bạn bè. Không có cái gì có
thể ngăn cản được bánh xe nhân quả. Khi một người chết, nghiệp do họ tạo nên sẽ
theo họ đến cuộc đời mới. Kẻ quen, người thân, bạn bè và thân quyến chỉ có thể
tiễn đưa người chết đến huyệt mà thôi trong khi người chết mang theo những hành
động tốt hay xấu của mình. Những người còn sống nên chịu đựng sự mất mát trong
bình tĩnh và hiểu biết. Chết là một tiến trình không thể tránh khỏi ở thế gian
này. Đó là một điều chắc chắn trong vũ trụ này. Cánh rừng có thể trở thành đô
thị và đô thị có thể trở thành bãi cát. Núi có thể biến thành hồ. Sự biến dạng
có thể xẩy ra ở khắp nơi duy chỉ có cái chết là điều không đổi. Tất cả mọi thứ
chỉ là tạm bợ. Chúng ta có cha ông, và cha ông của chúng ta cũng có cha ông,
nhưng bây giờ họ ở đâu? Tất cả đều đã quá vãng.
Đừng nghe
kẻ ngụy biện cho rằng chúng tôi đang trình bày một quan niệm yếm thế bi quan. Đó
là quan điểm thực tế nhất của chủ nghĩa hiện thực. Tại sao chúng ta lại không
thực tế mà mù quáng trước những sự kiện thực tế đó? Có phải cái chết thiêu đốt
mọi thứ? Đúng vậy! Nhưng đừng quên điều này: Cái chết khiến mọi người hiểu rõ số
phận của mình là dù cao sang đến đâu, hay kỹ thuật và y khoa tiến bộ đến đâu đi
chăng nữa cái chết vẫn như nhau: Hoặc ở trong quan tài hay trở thành một nắm tro
tàn. Theo thuyết
Luân Hồi
thì
Sống và
Chết là một quá trình liên tục cho đến khi chúng ta trở nên hoàn
hảo.
DANH THƠM
CÒN MÃI
Đức Phật
dạy: "Thân xác của con người tuy thành tro bụi nhưng danh tiếng của họ vẫn còn".
Ảnh hưởng của kiếp trước đôi khi rất sâu và mạnh hơn ảnh hưởng của thân xác đang
sống với một số khả năng hạn hẹp. Đôi khi chúng ta cảm nghĩ và hành động theo tư
tưởng của những người mà xác thân đó thành tro bụi. Tư tưởng đó rất quan trọng
trong mỗi hành động của chúng ta. Mỗi người sống là một phần thân xác của tổ
tiên đã khuất. Trong ý nghĩ này, chúng ta có thể cho rằng những bậc anh hùng
thời đại, những triết gia vĩ đại, các hiền triết, những thi nhân và nhạc sĩ của
mỗi dân tộc đang sống với chúng ta. Vì chúng ta liên hệ đến những liệt sĩ và
những nhà tư tưởng trong quá khứ, chúng ta có thể chia sẻ những tư tưởng khôn
ngoan, những lý tưởng cao quý, và cả đến âm nhạc bất diệt qua nhiều thời đại. Dù
rằng thân xác đó chết, nhưng ảnh hưởng của họ vẫn còn. Xác thân chẳng là gì cả,
nó chỉ là sự tổng hợp trừu tượng, một hỗn hợp luôn luôn thay đổi của các thành
phần hóa học. Con người phải hiểu rằng đời sống của mình như một giọt nước trong
một con sông đang chảy và nên vui vẻ đóng góp một phần của mình cho dòng sông
cuộc sống.
Không hiểu
rõ bản chất của đời sống, con người sẽ bị chìm đắm trong vũng bùn vô minh của
thế gian và rên rỉ khóc than. Nhưng khi hiểu được thực chất của mình, con người
sẽ từ bỏ tất cả những cái tạm bợ và tìm trạng thái Vĩnh Cửu. Trước khi đến trạng
thái Vĩnh Cửu, con người phải đương đầu với cái chết này đến cái chết khác. Vì
cõi chết không nghĩa lý gì, con người không nên ngăn chặn sự tiếp diễn không
ngừng cái vòng sanh tử.
Theo Đạo
Phật, không có kiếp sống đầu và kiếp sống cuối cùng của chúng ta trên thế gian
này. Nếu bạn làm điều thiện với lòng tin tưởng, bạn sẽ có một kiếp sau tốt đẹp
hơn. Mặt khác, nếu bạn cảm thấy bạn không muốn tái sanh mãi mãi, và muốn đi đến
cứu cánh đó, bạn phải cố gắng phát triển tâm trí, loại bỏ mọi tham dục và tinh
thần ô trược.
TRIẾT LÝ
ĐẠO PHẬT
Một vị
Thánh cao thượng đã đạt đến mức toàn hảo sẽ hiểu
rõ
và
chấp
nhận
vô điều
kiện,
không khóc
than khi những người thân và những người gần gũi qua đời vì Ngài đã hoàn toàn
gột sạch hết mọi cảm xúc. Ngài A Na Luật, một vị A La Hán, không khóc than khi
Đức Phật qua đời. Tuy nhiên Ngài A Nan lúc đó chỉ là một Tu Đà Hoàn mới đạt được
quả vị thứ nhất trong các bậc Thánh, đã không kìm giữ được khóc than. Các tỳ
kheo than khóc phải nhớ quan điểm của Đức Phật về những hoàn cảnh có bản chất
như vậy:
"Ông A
Nan! Có phải Đức Phật đã dạy chúng ta rằng những gì sanh ra, những gì tồn tại và
những gì duyên hợp đều đi đến tan rã (Thành, Trụ, Hoại, Diệt)? Đó là tính chất
của duyên hợp. Khi duyên hợp xuất hiện rồi lại mất đi - có thành thì phải có
hoại - Và khi những duyên hợp đó hết, Tịch Tịnh hiện
tiền".
Những lời
dạy trên đây mô tả nền móng cấu trúc của Triết Lý Phật
Giáo.
NGUYÊN
NHÂN CỦA KHỔ ĐAU
Nguyên
nhân của các buồn phiền và khổ đau là do Luyến Ái dưới mọi dạng thức. Nếu chúng
ta muốn tránh khổ đau, chúng ta phải bỏ luyến ái - không phải chỉ luyến ái con
người mà luyến ái vật
chất,
của
cải nữa. Đó
là sự thực căn bản, là bài học mà cái chết dạy ta. Luyến ái cung cấp cho chúng
ta nhiều thứ để thỏa mãn cảm xúc của chúng ta, và dẫn ta vào con đường trần tục.
Nhưng cuối cùng luyến ái trở thành nguyên nhân của đau khổ. Nếu không học điều
này, cái chết có thể tấn công và khủng bố chúng ta. Sự kiện này đã được Đức Phật
soi sáng rõ ràng. Ngài dạy: "Cái chết sẽ mang con người đi khỏi dù người đó cố
bám lấy thân hữu và của cải, giống như một trận lụt lớn cuốn sạch cả ngôi làng
đang ngủ".
Lời dạy
này ngụ ý là nếu ngôi làng đó tỉnh thức và cảnh giác thì có thể tránh khỏi sự
tàn phá của lũ lụt.
AI CŨNG
PHẢI CHẾT
Chúng ta
hãy nghiên cứu Đức Phật giải quyết vấn đề cho hai người, vì luyến ái mà cái chết
làm cho đau khổ. Một người là Bà Kisagatomi. Đứa con trai duy nhất của bà ta bị
rắn cắn chết. Bà ta bồng đứa con trai chết đến cầu cứu Đức Phật. Đức Phật bảo Bà
hãy đem đến cho Đức Phật một vài hạt giống cải (mù tạc) của một gia đình không
có ai chết, Đức Phật sẽ chữa cho. Nhưng Bà ta không thể tìm thấy một gia đình
nào mà không có người chết. Tất cả các gia đình mà Bà đã đến thì không nhà nào
là không khóc than hay đã khóc than về cái chết của người thân vào một lúc nào
đó. Bà đã hiểu sự thực đắng cay: cái chết rất phổ biến. Cái chết giáng xuống tất
cả mọi người và không chừa ai cả. Buồn đau là di sản đối với mọi
người.
Một người
khác được Đức Phật dạy là Patacara. Trường hợp của Bà này buồn thảm hơn. Chỉ
trong một thời gian ngắn, Bà mất hai đứa con, chồng, anh em, cha mẹ và tất cả
của cải. Buồn đau đến mất trí, Bà đã lõa lồ chạy như điên như dại trên đường phố
cho đến khi gặp Đức Phật. Đức Phật đã giúp Bà trở lại bình thường bằng cách
giảng giải cho Bà nghe là cái chết là một hiện tượng tự nhiên của tất cả mọi
người.
"Con đã
đau khổ nhiều lần như thế này, chứ không phải lần này thôi, Patacara; con đã đau
khổ nhiều lần trong những tiền kiếp của con. Đã lâu, con đau khổ vì cái chết của
cha, mẹ, con cái và những người thân của con. Khi con đau khổ như vậy, nước mắt
của con thật nhiều hơn nước ở biển cả".
Cuối cùng,
Patacara nhận thức được cái vô thường của cuộc đời. Patacara và Kisagotami hiểu
rõ cái khổ và cả hai đều cảm nhận được sự đau khổ của cái chết . Bằng cách hiểu
sâu xa Đế Thứ Nhất của Tứ Diệu Đế về "khổ" thì ba Đế còn lại cũng hiểu được.
Ngài nói: "Này các tỳ kheo, đây là khổ, nguyên nhân của khổ, đây là diệt khổ, và
con đường dẫn đến chấm dứt khổ".
NĂM
UẨN
Chết là sự
tan rã của Uẩn. Những Uẩn này là thọ, tưởng, hành, thức, và sắc hay vật chất.
Bốn nhóm đầu thuộc về tinh thần hay nama, họp thành đơn vị của thức. Nhóm thứ
năm, rupa là vật chất hay vật lý uẩn. Sự phối hợp của tâm vật lý đó theo quy ước
được đặt cho một cá nhân, một con người hay cái Tôi. Cho nên những cá thể hiện
hữu như thế không phải là những cá nhân nào mà là hai thành phần cấu tạo cơ bản
của tinh thần và vật chất, thành phần này là những hiện tượng hiếm. Chúng ta
không coi năm uẩn là những hiện tượng mà là một thực thể vì lẽ do cái tâm tự lừa
dối của chúng ta, do ham muốn bẩm sinh của chúng ta cho những thứ nói trên là
của ta để thoả mãn cái Ngã quan trọng của chúng ta.
Chúng ta
sẽ thấy được bộ mặt thật của sự vật nếu chúng ta chịu nhẫn nại và có ý chí . Nếu
chúng ta quay vào nội tâm và quán chiếu bề sâu của tâm khảm, chú tâm và nhận xét
một cách khách quan, không hề liên tưởng đến bản ngã trong một thời gian như Đức
Phật dạy trong kinh Sati Patthana, chúng ta sẽ thấy năm uẩn, không phải là một
thực thể mà là một loạt các tiến trình vật chất và tinh thần. Rồi chúng ta không
còn lầm lẫn cho cái bề ngoài là thật. Chúng ta sẽ nhìn thấy năm uẩn này phát
sanh và biến đi liên tục nhanh chóng. Chúng luôn luôn biến đổi từng phút từng
giây, không bao giờ Tĩnh mà Động, không bao giờ là Thực Thể mà luôn luôn Biến
Hiện.
TÁI
SANH
Bốn uẩn
hay thức và ba nhóm của yếu tố tinh thần (Thọ, Tưởng, và Hành), tạo thành Nama
hay đơn vị của thức, biến chuyển không ngừng, nổi lên rồi biến đi không cùng một
khuôn mẫu vì những khuôn mẫu đó cũng biến hóa luôn. Chúng phải lập lại ngay một
nền tảng tự nhiên mới (Sắc) - một lớp vật chất tươi tốt như trước - để hoạt động
điều hòa. Nghiệp quả hành động như một định luật, và định luật này điều khiển
việc sắp xếp năm uẩn sau khi chết. Kết quả là"tái sanh"
.
YẾU TỐ VÀ
NĂNG LƯỢNG
Tóm lại,
sự phối hợp của năm uẩn gọi là sanh và sự hiện hữu của những uẩn đó được gọi là
đời sống. Sự tan rã của chúng gọi là chết (tử), và sự tái phối hợp của những uẩn
ấy gọi là tái sanh. Tuy nhiên, một người bình thường không dễ dàng gì hiểu được
tại sao những cái gọi là uẩn đó lại có thể tái phối hợp. Chúng ta cần hiểu rõ
bản chất của các yếu tố (năm uẩn), năng lượng tinh thần (hay sức mạnh tinh
thần), định luật về nghiệp quả, và sự song hành của năng lượng vũ trụ (Khí) rất
quan trọng. Một số người cho rằng cái chết là sự tan rã của năm uẩn và sau đó,
chẳng còn gì tồn tại nữa. Có người lại cho rằng chết có nghĩa là sự chuyển tiếp
linh hồn từ một thân xác này đến một thân xác khác; và với một số người khác
nữa, chết là sự kìm giữ vĩnh viễn một linh hồn chờ đợi ngày Xét Xử.. Tuy nhiên
với người Phật Tử, chết chẳng là gì cả mà chỉ là tạm chấm dứt một hiện tượng tạm
thời. Chết chưa phải là một sự hủy diệt hoàn toàn của cái được gọi là chúng
sanh.
NGUYÊN
NHÂN CÁI CHẾT
Theo Đạo
Phật, Chết xẩy ra do một trong bốn nguyên nhân sau
đây:
I. Mạng
căn (hay thọ mạng) của chúng sanh mỗi loài đã hết. Cái chết này là mạng triệt
(Ayukkhaya)
II. Sức
hành của Nghiệp tạo nên đời sống đó kiệt. Cái chết này gọi là Khamma-kkhaya
(Nghiệp dĩ)
III. Sự
chấm dứt cùng một lúc của hai nguyên nhân trên - Ubbayakkhaya
.
IV. Cuối
cùng có thể do những hoàn cảnh bên ngoài như tai nạn, biến cố bất ngờ, hiện
tượng thiên nhiên, hay Nghiệp quả từ kiếp trước không đề cập tại điều II. Cái
chết này gọi là Upacchedake.
Có một sự
tương đồng rất đúng để giải nghĩa bốn trường hợp chết trên đây: Một ngọn đèn dầu
có thể tắt do một trong bốn nguyên nhân:
I. Bấc
trong ngọn đèn đã cháy hết. Điều này giống như cái chết vì thời gian cho một
kiếp đó hết.
II. Dầu đó
cạn giống như Nghiệp lực đó hết.
III. Dầu
và bấc đã cháy hết cùng một lúc giống như cái chết do cả hai nguyên nhân phối
hợp đề cập tại I và II.
IV. Hậu
quả của các yếu tố bên ngoài như gió thổi làm đèn tắt - giống như chết do các
nguyên nhân ngoại cảnh.
Cho nên,
Nghiệp quả không phải là nguyên nhân duy nhất của cái chết. Có những nguyên nhân
bên ngoài gây ra cái chết. Giáo lý của Đức Phật minh định rõ ràng Nghiệp quả
không thể giải thích tất cả những việc xẩy ra trong đời sống của chúng
ta.
ĐƯƠNG ĐẦU
VỚI BIẾN CỐ
Làm sao
chúng ta có thể đương đầu với các điều không tránh được này một cách tốt nhất?
Nên tiên liệu và suy nghĩ là cái chết trước sau cũng phải đến. Điều này không có
nghĩa là người Phật Tử quan niệm cuộc đời là ảm đạm. Chết là một sự thực, và ta
phải đương đầu - và Phật Giáo là tôn giáo của lý trí huấn luyện các đệ tử trực
diện với các sự kiện, dù các sự kiện này làm ta không hài lòng. Trưởng Giáo
Nanak, vị khai sáng ra Đạo Sikh nói: "Thế gian sợ chết, với tôi, chết đem niềm
vui". Thật rõ ràng những vĩ nhân và những người cao thượng không sợ chết và sẵn
sàng chấp nhận nó. Nhiều vĩ nhân đã hy sinh mạng sống của mình để người khác
được hạnh phúc. Tên tuổi của các vị này đã được lưu truyền trên bảng vàng lịch
sử thế giới cho hậu thế.
CÁI CHẾT
KHÔNG TRÁNH ĐƯỢC
Thật là
một nghịch lý khi chúng ta thấy cái chết đã cướp đi biết bao sinh mạng của nhân
loại nhưng chúng ta ít khi nghĩ đến cái ý tưởng đó là chúng ta cũng thế, trước
sau cũng trở thành nạn nhân của tử thần. Vì quá lưu luyến với cuộc đời, chúng ta
không muốn mang trong lòng tư tưởng yếu đuối, nhưng thực tế cái chết là một sự
thật hiển nhiên. Chúng ta muốn chấm dứt ý nghĩ ghê gớm đó và tự lừa dối mình
rằng chết là một điều xa vời, một điều không cần phải lo lắng. Chúng ta phải có
đủ can đảm để đương đầu với biến cố ấy. Chúng ta phải sẵn sàng trực diện với sự
thực trần trụi này. Chết là điều có thật. Nếu chúng ta nhận thức được như vậy,
và biết rằng cái chết không tránh khỏi; chúng ta hãy coi nó như một sự bình
thường chứ không phải là một biến cố đáng sợ để khi nó đến, chúng ta sẽ đương
đầu với nó một cách bình tĩnh, can đảm và tự tin.
BỔN PHẬN
VÀ TRÁCH NHIỆM
Biết rằng
một ngày nào đó, cái chết sẽ cướp mạng sống của ta, chúng ta phải bình tĩnh, can
đảm và tự tin để làm tròn bổn phận và trách nhiệm với gia đình. Chúng ta không
nên chần chừ chu toàn trách nhiệm và bổn phận của chúng ta. Những việc gì có thể
làm được hôm nay, đừng để đến ngày mai. Chúng ta không nên phí phạm thì giờ và
sống một cách hữu ích. Những bổn phận đối với vợ, chồng và con cái đứng hàng ưu
tiên phải được thi hành đúng lúc. Để tránh gây căng thẳng và khó khăn cho gia
đình, chúng ta đừng chờ đợi đến phút cuối cùng mới viết di chúc. Cái chết có thể
đến với chúng ta bất cứ lúc nào - nó không chừa ai cả và không chờ đợi. Chúng ta
nên can đảm trực diện với biến cố tối hậu này với hy vọng và tin tưởng rằng
chúng ta đang chuẩn bị cho đời sống kế tiếp.
ÁI DỤC VÀ
VÔ MINH
Có thể chế
ngự được cái chết không? Câu trả lời là Có! Có chết và có sanh. Sự tiếp diễn
không ngừng của cái sanh được gọi là luân hồi. Nếu chu trình của sự sống ngưng
lại, cái chết có thể chấm dứt ngay tại giai đoạn Vô Minh (Avijja) và Ái Dục
(Tanha ) - Đó là gốc rễ của cái vòng sanh tử cần phải tiêu diệt. Cho nên, nếu
cắt được Ái Dục và Vô Minh, sanh đuợc chế ngự, chết bị chinh phục, luân hồi siêu
thoát, và Niết Bàn hiện tiền.
Gandhi đã
từng nói:
"Sợ chết
chẳng khác gì sợ bỏ một cái áo cũ đã rách". Vì luyến ái, chúng ta rất đau khổ
khi mất người mình thương yêu. Việc này xẩy ra cho Bà Visakha, một đệ tử hết
lòng trong thời Đức Phật. Khi đứa cháu gái yêu dấu của Bà chết, Bà tìm đến Đức
Phật để yêu cầu Đức Phật giải cứu cho Bà khỏi phiền
não.
"Này
Visakha, ngươi có muốn có nhiều con nhiều cháu như số trẻ trong thành phố này
không? " Đức Phật hỏi Bà.
-"Thưa
vâng, bạch Đức Thế Tôn, dĩ nhiên là con thích".
-"Này
Visakha, nếu vậy, ngươi sẽ khóc khi chúng chết phải không? Những ai có một trăm
thứ yêu dấu, những người đó có một trăm điều phiền não. Kẻ không có thứ gì yêu
dấu, kẻ đó không có phiền não. Người như vậy mới thoát khỏi phiền
não".
Khi chúng
ta mang lòng luyến ái, chúng ta phải chuẩn bị chịu đựng phiền não trong lúc chia
ly.
Tham sống
đôi khi làm cho người ta sợ chết. Chúng ta không dám chấp nhận rủi ro thậm chí
vì một lý tưởng chính đáng. Chúng ta sợ hãi là bệnh tật hay tai nạn sẽ chấm dứt
cuộc đời hình như quý giá của chúng ta. Biết rằng chết là điều tất nhiên, chúng
ta hy vọng và cầu nguyện cho linh hồn được lên Trời để xác thân chúng ta được
yên ổn và gìn giữ. Tin tưởng như vậy bắt nguồn từ những tham vọng mãnh liệt,
muốn có một đời sống trường cửu.
Mỗi người,
mỗi cá nhân phải biết rõ vai trò của cái chết nó định đoạt số phận của mình. Dù
là hoàng tộc hay bình dân, giàu hay nghèo, mạnh hay yếu, nơi an nghỉ cuối cùng
của thân xác con người là ở trong quan tài chôn sâu sáu tấc, hoặc trong bình
đựng tro cốt, hoặc ở dưới nước.
Tất cả
nhân loại phải đương đầu và chịu chung một số phận. Vì vô minh không hiểu thực
chất của đời sống, chúng ta thường rên rỉ khóc than. Khi ta hiểu được thực chất
của đời sống, chúng ta có thể nhìn thẳng cõi vô thường của tất cả mọi duyên hợp
và tìm cách giải thoát. Nếu chúng ta không thoát khỏi những trói buộc của cuộc
đời, chúng ta sẽ phải đối mặt với cái chết mãi mãi. Về phương diện này, vai trò
của cái chết thật rõ ràng. Nếu người ta không chịu nổi cái chết, thì họ phải hết
sức cố gắng để vượt qua cái vòng sanh tử, tử sanh.
SUY NGẪM
VỀ CÁI CHẾT
Tại sao
chúng ta phải nghĩ về cái chết? Tại sao ta phải suy ngẫm nó? Đức Phật không
những chỉ khuyến khích chúng ta nói về cái chết, Ngài cũng khuyên chúng ta suy
ngẫm nó và nghĩ đến nó thường xuyên. Đã là có sanh thì phải có chết. Tinh thần
và thể xác được tạo nên trong lúc thai nghén, phát triển, lớn lên và trưởng
thành. Nói một cách khác chúng theo tiến trình già nua. Đầu tiên, chúng ta gọi
tiến trình đó là lớn lên, rồi già đi. Thật ra đó chỉ là một tiến trình của sự
lớn lên, phát triển, trưởng thành và cuối cùng là cái chết không sao tránh
được.
Ngày nay,
theo thống kê trên thế giới, mỗi ngày có hai trăm ngàn (200,000) người chết hay
độ 70 triệu mỗi năm.
Chúng ta
không quen suy ngẫm về cái chết hoặc đả động đến nó. Điều chúng ta thường làm là
tránh nghĩ về cái chết và sống như thể chẳng bao giờ phải chết cả. Chừng nào mà
chúng ta còn sợ chết, chúng ta không bao giờ sống một cuộc đời đầy đủ và tốt đẹp
nhất.
Cho nên
một trong những lý do chính yếu để suy ngẫm cái chết là để chúng ta hoàn toàn
tỉnh thức để khỏi sợ hãi. Suy ngẫm về cái chết không làm cho chúng ta chán nản
hay không lành mạnh, mà chỉ có mục đích giúp cho chúng ta thoát khỏi sợ
hãi.
Lý do thứ
hai suy ngẫm về cái chết sẽ thay đổi lối sống và thái độ của chúng ta với cuộc
đời. Giá trị trong cuộc sống hoàn toàn thay đổi một khi chúng ta không nghĩ rằng
chúng ta sống mãi ở đời, chúng ta sẽ bắt đầu một lối sống khác
hẳn.
Lý do thứ
ba là để có khả năng làm quen đương đầu với cái chết một cách xác đáng và yên
lành.
Suy ngẫm
về cái chết có ba điều lợi ích:
- Bớt sợ
hãi
- Đem lại
phẩm chất mới cho đời sống để chúng ta sống cuộc đời có giá trị thích đáng
và
- Giúp
chúng ta chết trong vinh dự.
Những lợi
ích trên giúp chúng ta sống lương thiện và chết có phẩm
giá.
Suy ngẫm
về cái chết chúng ta còn cần gì nữa?
Đạo Phật
khuyến khích suy ngẫm về những nhân tố sau đây:
- Tôi sống
với tuổi của tôi, tôi không lo già;
- Bệnh tật
là lẽ thường, tôi không quá nghĩ về nó;
- Tôi gánh
chịu Nghiệp quả của tôi và tôi không thoát khỏi Nghiệp
lực;
- Chết là
lẽ thường tôi không quá lo nghĩ về cái chết và …
- Tất cả
những gì dễ thương và thích thú của tôi sẽ thay đổi và bỏ
tôi.
Khi chúng
ta bình tâm suy ngẫm về những thực trạng ấy, và giữ trong tiềm thức, nó sẽ có
tác dụng mạnh mẽ để khuất phục sợ hãi, tuổi già, bệnh tật, cái chết, và chia ly.
Điều này không phải là làm chúng ta kém lành mạnh mà chính là giúp chúng ta
thoát khỏi sợ hãi. Cho nên tại sao chúng ta suy gẫm về cái chết? Không phải là
chúng ta mong mỏi cái chết đến mà chúng ta không muốn sống hay chết trong sự sợ
hãi.
CHẾT LÀ
MỘT PHẦN CỦA ĐỜI SỐNG
Chết đến
với tất cả mọi người và là một phần của cái vòng sinh tử. Người chết trẻ, kẻ
chết già, chẳng ai không chết. Chẳng ai mời chúng ta đến thế giới này, và cũng
chẳng ai bảo chúng ta từ giã. Tôi không tránh được cái chết, và mọi người, mọi
cỏ cây, mọi hình thức, mọi chúng sanh đều theo con đường đó. Thu về, lá rụng.
Chúng ta không khóc vì cuối mùa lá rụng là điều tất nhiên. Cái chết của loài
người cũng thế.
Những
người có đạo hạnh, ít sợ chết hơn những người thế tục vì lẽ họ (những người thế
tục) chỉ muốn sống để thoả mãn năm giác quan của
họ.
Theo quan
niệm của Nhà Phật, chết chưa phải là chấm dứt, và sanh cũng không phải là bắt
đầu. Thực ra, chết chính là sự bắt đầu (một kiếp sống mới), và sanh là sự chấm
dứt (kiếp sống cũ). Cái chết chỉ là một phần trong tiến trình sanh tử, tử sanh.
Nếu chúng ta hiểu được tiến trình đó, cái chết không làm ta khiếp sợ bởi vì chết
chưa phải là hết. Nó chỉ là đoạn cuối của cái vòng sanh tử, đi hết vòng này lại
đến vòng khác, và tiếp diễn không ngừng ví như lá lìa cành chưa phải là hết.
Chúng vào lòng đất và nuôi rễ cây, sang năm cây lại có lá mới. Đời sống của con
người cũng như vậy. Cái chết làm nhân duyên cho sự tái sanh. Hiểu biết được
nguyên tắc căn bản đó, chúng ta sẽ nhẹ bớt sợ hãi.
SỐNG CÓ Ý
THỨC
Chúng ta
sống một cách điên rồ, không nghĩ rằng mình đã tốn biết bao nhiêu thì giờ cho
những việc vô bổ. Hôm nay, chúng ta phí thì giờ lo cho những chuyện năm tới, cho
20 năm tới, và lo lắng cho tương lai đến độ chúng ta chẳng sống trọn vẹn mỗi
ngày?
Và giá trị
trong đời sống của chúng ta sẽ thay đổi. Đời sống có gì quan trọng? Những gì
thúc đẩy chúng ta? Những gì lôi cuốn chúng ta? Nếu chúng ta thực sự suy ngẫm cái
chết, chúng ta sẽ xét lại giá trị của chúng ta. Có nhiều tiền, chúng ta không
thể đem theo được. Thân xác chúng ta phải bỏ lại để mai táng bằng cách này hay
cách khác. Chỉ còn lại nắm xương tàn vô giá trị. Chúng ta không thể mang theo
ngay cả cái xác thân quý giá với chúng ta khi chúng ta lìa bỏ cõi đời
này.
Phẩm chất
của của cuộc đời quan trọng hơn sự thủ đắc vật chất. Phẩm chất của cuộc đời
trước tiên là phẩm chất của tâm trí chúng ta. Chúng ta sống thế nào ngày hôm nay
quan trọng hơn nhiều ngoại vật khác. Chết là điều kiện để tái sanh. Điều kiện
cho sự tái sanh là cái chết và phẩm chất tâm trí, cái duy nhất mà chúng ta mang
theo. Đó là cái gia tài để chúng ta thừa hưởng mà không để lại cho người
khác:
- Tôi tạo
Nghiệp, tôi phải thọ Nghiệp.
- Nghiệp
sanh ra tôi, tôi phải tôn trọng và gánh chịu.
- Nghiệp
lành hay Nghiệp dữ tôi tạo ra, tôi đều phải gánh chịu hết, do đó tôi là người
thừa kế.
Những gì
theo ta là những phẩm hạnh có ở trong ta: phẩm hạnh của tâm trí, của tinh thần,
cùng những phẩm hạnh tốt hay xấu. Đó là tất cả những thứ chúng ta được thừa
hưởng. Đó là điều kiện quyết định việc tái sanh và tương lai của chúng ta. Đến
lượt những phẩm hạnh đó đem lại một giá trị cho đời sống của chúng ta. Chúng ta
có thể vui về bạc triệu mà chúng ta đã kiếm được nhưng điều quan trọng hơn là
chúng ta cần sống yên ổn và trau dồi đạo đức. Điều này có tác dụng tốt cho lối
sống của chúng ta, và cho những giá trị mà chúng ta phát
triển.
CHẾT XỨNG
ĐÁNG
Sau khi đã
suy xét các điều trên, nếu chết không còn là một sự đe dọa mà là một kinh nghiệm
thực tế, chúng ta có thể trực diện nó với lòng tin tưởng. Chúng ta không chỉ
theo những điều nói trên mà còn cần có nhiều hành động khác để chết một cách
xứng đáng. Nếu chúng ta sống lương thiện, chúng ta chết dễ dàng hơn. Dù đã sống
sung sướng hay đau khổ, chúng ta phải cố gắng chết một cách xứng đáng. Để đương
đầu với cái chết phải đến, chúng ta hãy nỗ lực trong việc phát triển phẩm hạnh,
không sợ hãi.
Có một số
người sợ chết hơn sợ đau đớn và sợ chia lìa người thân hơn là những thứ đáng sợ
khác. Khi một người sắp chết, nên gợi lòng can đảm và trấn an họ. Nhưng trước
tiên, mình phải trấn an mình đã. Dĩ nhiên, đau đớn sẽ hành hạ và không thể chịu
đựng nổi. Nhưng ngày nay, nhờ những tiến bộ y khoa, những đau đớn của chúng ta
được giảm thiểu trước khi chết. Đau đớn không còn là một điều sợ hãi không tránh
được nữa.
Tôi thường
trấn an người sắp chết, như trường hợp một người không còn sống nổi vì ung thư:
người ta không để bạn phải đau đớn vì việc điều trị nhanh chóng sẽ giảm bớt đau
đớn. Kết quả quan trọng là người bệnh được thoải mái và chết nhẹ
nhàng.
Một số
người khác lo âu vì sợ mất của cải. Nhưng nếu họ biết suy ngẫm về cái chết thì
không có gì phải lo. Chúng ta hiểu có hợp thì có tan. Nếu một người sắp từ trần
không suy ngẫm được điều này, chúng ta cần ân cần khuyến khích và trấn an họ là
con cái và những người thân quyến còn lại sẽ được chăm sóc. Cần giúp họ an lòng
là mọi việc sẽ đều tốt đẹp, có bạn hữu lo lắng cho họ, họ cần có sự động viên
can đảm để được thoải mái, an tâm, và tất cả mọi việc sẽ được lo lắng chu
đáo.
Trọng tâm
của việc này là gợi lòng can đảm của người sắp chết để họ được an lòng. Làm thế
nào để chết xứng đáng? Theo Phật Giáo là tạo một bầu không khí bình an trong
phòng người sắp ra đi. Không ích lợi gì nếu có người gào thét, kêu la và khóc
lóc. Có gì quan trọng hơn đối với một người sắp chết là việc phải chết? Làm như
vậy, người sắp chết không an tâm ra đi. Điều tốt hơn là bạn bè và thân quyến có
mặt cần chứng tỏ bằng sự hiện diện của họ rằng họ quan tâm, yêu mến, và sẵn sàng
giúp đỡ người sắp ra đi.
"Biểu
tượng tôn giáo rất hữu ích và tiện dụng trong lúc này. Nếu người sắp chết là một
Phật Tử, một tượng Phật nhỏ cùng sự có mặt của các nhà Sư với những lời cầu
nguyện êm dịu sẽ rất ích lợi và giúp người chết có niềm an lạc và phẩm hạnh cao
quí nhất. Đó là điều tuyệt diệu giúp người ra đi, đi tìm cuộc sống mới trong
đường lối tốt đẹp nhất" - (Đại đức Ajahn Jagaro)
CHẾT NHẸ
NHÀNG
Mọi người
đều mong muốn chết êm ả sau khi đã làm tròn nhiệm vụ và bổn phận trong lúc sanh
thời. Sự thật ra có bao nhiêu người đã sửa soạn cho cái chết này? Chẳng hạn, có
bao nhiêu người đã chịu khó nhọc chu toàn nhiệm vụ với gia đình, thân nhân, bạn
bè, xứ sở, đạo giáo và thân phận của chính mình? Họ sẽ không yên tâm ra đi khi
họ không chu toàn được một trong những nhiệm vụ đó.
Chúng ta
phải học cách vượt qua nỗi sợ chết, hiểu rằng các thần linh cũng phải chịu số
phận như vậy. Những ai phung phí thời giờ vô ích, sẽ than vãn khi mình đến ngày
tận số.
Khi con
người nhìn thấy đời sống của mình chỉ là một một giọt nước trong con sông dài,
họ sẽ cố gắng để góp sức, dù là ít ỏi vào dòng đời vĩ đại đó. Người khôn ngoan
đều hiểu rằng, muốn sống phải tìm cách giải thoát bằng cách tránh tội lỗi, làm
điều thiện, và thanh tịnh tâm trí. Người hiểu đời sống theo Giáo Lý của Đức Phật
không lo lắng về cái chết. Cái chết không gây ra phiền não, nhưng thật sẽ đáng
buồn nếu ta chết mà chưa kịp làm gì cho chính mình và cho người
khác.
Nguyên
tác: "Is death really frightening?" ~ Hòa thượng K. S. Dhammananda ~ Thích Tâm
Quang dịch Việt