Theo quan
niệm bình thường, kém sáng suốt, thì chúng ta đến trần gian này để tìm kiếm
những thực phẩm, của cải của trần gian để hưởng thụ với nhau. Mật ngọt của trần gian này nhiều
lắm. Nào giàu có, tiếng tăm, quyền lực, tình yêu, gia đình… Rồi sau đó ra đi,
bỏ lại buổi tiệc đời cho những người đến sau. Bỏ lại cho người khác với rất
nhiều nuối tiếc, chẳng đem theo được gì.
Trong quá
trính tìm kiếm và hưởng thụ ấy, chúng ta làm những hành động gây khó khăn, khổ
đau cho người khác. Có một sự tranh giành, bám giữ, tiêu thụ nào
mà không gây tổn thương cho người khác và thiên nhiên?
Ngược lại
với thái độ trên là thu rút lại, chẳng muốn làm gì cả, chẳng muốn phát triển,
mở mang, sáng tạo. Như con ong chỉ muốn ở trong tổ của mình, không hút nhụy hoa
để làm ra mật, để cho các hoa được thụ phấn mà làm ra một mùa trái ngọt.
Tục ngữ
Việt Nam có câu: "Khôn cũng chết, dại cũng chết, biết thì sống.”
Trong kho
tàng văn hóa Phật giáo không thiếu gì những câu chuyện, những đoạn kinh nói về
người trí nên sống như thế nào nơi thế gian này giúp chúng ta hiểu rõ hơn: "Đâu là
thái độ thích đáng của con người trước đời sống? Sống thế nào? Sống để làm gì?
Sống làm sao cho hạnh phúc thật sự?”
Với người
không sáng suốt, đến đời này là để tham lam chiếm đoạt, để có nhiều hơn, bất kể
người khác và thiên nhiên. Cuộc sống như thế tạo ra năm độc:
1 ~ Tham.
2 ~ Sân.
3 ~ Si.
4 ~ Kiêu
căng.
5 ~ Tà
kiến.
Năm độc
này gây nhiễm ô làm cho đời sống nặng nề. Trong quá trình chiếm đoạt bằng bạo động
của mình, người ấy làm hư hại đời sống chung quanh bằng những tính khí và hành
động của mình. Như một con ong tham lam muốn giành giật cho nhiều, muốn có được
cho nhiều. Hành động này không chỉ làm hư hoại những đóa hoa, mà còn tự làm cho
cánh dính đầy phấn, nhựa, rốt rồi không thể bay lên nữa, chỉ bò loanh quanh và
chờ chết.
Nắm lấy,
kéo về mình, cất giữ là một thói quen, một nghiệp sâu nặng của con người. Ngay
từ nhỏ, khi còn bò trên nệm, chúng ta cố trườn tới để nắm lấy một đồ vật trước
mặt. Nếu nắm lấy được thì bỏ vào miệng. Lớn lên, chúng ta nắm bắt nhiều hơn.
Thế giới đối với chúng ta nằm trong giới hạn của cái ta nắm lấy và cái của ta
do nắm lấy được. Khi lập gia đình, chúng ta vẫn gọi là "lấy” vợ, "lấy” chồng.
Cuộc sống
bình thường là sự mở rộng cái "ta” và cái "của ta”. Và ai cũng biết, sự mở rộng
này có giới hạn. Ngay cả quốc gia, lớn hơn một cá nhân rất nhiều, cũng bị giới
hạn trong biên giới lãnh thổ của mình. Hai quốc gia cùng muốn nắm lấy một miếng
đất nào đó, nếu không ai chịu nhường ai, thì xảy ra chiến tranh.
Nắm lấy là
một thói quen, một nghiệp của con người. Thế nên, năm uẩn tạo thành con người
(gồm có: Sắc ~ Thụ ~ Tưởng ~ Hành ~ Thức) được định danh là năm thủ uẩn.
Năm uẩn nắm lấy (thủ) và chính sự nắm lấy (thủ) tạo thành sức mạnh cho các uẩn.
Nắm lấy là
một hành động thói quen chủ yếu thuộc về tâm thức. Cũng chính sự nắm lấy thuộc
về tâm thức này khiến con người bị trói buộc về mặt tâm thức vào đối tượng mình
nắm lấy. Càng nắm giữ nhiều thì sự lệ thuộc càng nhiều. Cuối cùng, do không
nhìn rõ những hành động của mình, con người bị lệ thuộc, bị trói buộc bởi nhiều
thứ mà họ nghĩ là vĩnh viễn của họ ở trần gian này. Những thứ ấy dù do chúng ta
làm ra đi nữa thì cũng không hoàn toàn thuộc về chúng ta. Chúng ta chỉ mượn
tạm, chỉ thuê thôi, và khi ra đi qua đời khác, chúng ta phải bỏ lại tất cả.
Trong quá
trình tìm kiếm và nắm giữ cái "của ta” ấy, chúng ta càng củng cố thêm cái "ta”
của mình. Cái "ta” càng được củng cố thì phiền não càng nhiều, sự thất vọng
càng nhiều, tổn thương càng nhiều. Cũng cần phải nhìn rõ, không nắm giữ không
có nghĩa là không có gì hết, không có cả một cái chén để ăn cơm. Như đã nói ở
trên, nắm giữ là một cố tật của tâm thức. Người ta vẫn cầm cái ly để uống nước,
nhưng người ta không bám chấp, thành thử, lỡ làm bể cái ly người ta vẫn không
nổi giận, bực tức, tiếc rẻ đến điên cuồng. Người ta vẫn cầm cái ly, nhưng người
ta tự do với cái ly. Nói rộng ra, người ta vẫn có, vẫn sử dụng những của cải
của trần gian này nhưng tâm thức vẫn không bám trụ, không chấp đắm, và do đó,
không khổ đau. Như thế, trần gian này thay vì là sự trói buộc thì nó đích thị
là môi trường của tự do.
Trí huệ
nghĩa là chúng ta vẫn có, vẫn dùng, vẫn thấy, vẫn nghe, nhưng không bám chấp,
bám trụ kiên cố để thành ra khổ đau.
Kiểm điểm
lại, mỗi người chúng ta đã phá hoại, đã làm hư hại bao nhiêu đóa hoa của tình
bạn, của tình gia đình, của tình người, của những tương quan xã hội, của liên
hệ với thiên nhiên chỉ vì sự mong muốn tranh giành chiếm đoạt hưởng thụ cho
riêng mình.
Với người
sáng suốt, họ đến với cuộc đời này mà không làm tổn hại cuộc đời. Họ đến để HỌC thay vì
CAI TRỊ, đến để
CHO, để CỐNG HIẾN, để LÀM ĐẸP thay vì
THAM LAM BÓC LỘT và
CHIẾM ĐOẠT.
Họ đến với
rừng hoa của cuộc đời này. Không phá hoại, không làm hư, không bóc lột, không
khai thác cho đến kiệt quệ.
Họ có trí
để rút ra tinh chất của đời sống mà không làm hư hại đời sống, như con ong hút
tinh chất của hoa để làm ra mật mà không làm hư hại đóa hoa.
Tinh chất,
tinh túy, bản chất (essence) của đời sống là gì? Mật của hoa là gì? Đó là "thật
tướng của tất cả các pháp”. Đó là "một vị bình đẳng của tất các pháp, một vị
của sanh tử và Niết-bàn”. Kinh điển nói, người thể nghiệm được cái thật tướng
vô tướng ấy thì không làm thay đổi, hư hoại bất kỳ sự vật nào. Người ấy không
làm hư hoại, xáo trộn pháp nào, không gây tác hại cho ai, nhưng vẫn thu hoạch
được "thật tướng của tất cả các pháp”. Đó là vụ mùa của Không, Vô tướng, Vô
tác.
Người ấy
ngộ nhập thật tướng của đời sống này nhưng không làm hư hại sứt mẻ đời sống.
Người ấy hưởng thụ được tinh chất Thường Lạc Ngã Tịnh của đời sống mà thậm chí
chẳng đụng chạm gì đến cuộc sống thường ngày của đời này.
TRÍ HUỆ là KHÔNG
BÁM NẮM,
KHÔNG TÍCH TẬP. Và điều
có vẻ như nghịch lý với đời thường là sự không bám nắm, không tích tập này
chính là TỰ DO và AN
VUI.
Người trí
cởi mở những bám chấp, những nắm lấy trong tâm để tâm ấy là TÂM TỰ DO, KHÔNG RÀNG BUỘC, KHÔNG LỆ THUỘC. Đi qua
cuộc đời này mà không làm hại, không gây đổ vỡ xáo trộn mà vẫn rút được cái bản
tánh, cái giá trị tối thượng và tối hậu của đời sống, đó là trí huệ. Bởi vì trí
huệ mới đưa đến tự do. TỰ DO LÀ ĐI QUA CUỘC ĐỜI NÀY
MÀ KHÔNG LẤY, KHÔNG BỎ, DO ĐÓ KHÔNG ĐỤNG CHẠM, KHÔNG TRANH CHẤP: "Vào rừng không động cỏ. Vào
nước không dậy sóng”.
Hơn nữa,
người ấy không chỉ đi bằng một chân trí huệ. Mà còn bằng chân thứ hai là từ bi.
TÂM TỪ BI LÀ MỘT TRẠNG THÁI TÂM HÒA BÌNH, KHÔNG MUỐN LÀM TỔN HẠI CÁI GÌ, MONG MUỐN TẤT CẢ ĐỀU
ĐƯỢC AN VUI, HẠNH PHÚC. Mong muốn cho người khác và muôn loài được hạnh phúc
và làm cho họ được hạnh phúc. Mong muốn cho người khác và muôn loài được thoát
khỏi khổ đau và làm cho họ được khỏi khổ đau. Với một tâm từ bi như thế, cuộc
đời người ấy ngập tràn hạnh phúc.
Càng không
bám chấp thì cuộc đời người ấy càng trải rộng trong tự do. Càng từ bi thì cuộc
đời người ấy càng được đong đầy bằng hạnh phúc.
Thế giới
này là môi trường của tự do và hạnh phúc. Thế giới này là nơi để chúng ta hành
hương trong tự do và hạnh phúc.