(VỚI 7 KHÁI NIỆM CƠ BẢN: THAM ~ SÂN ~ SI VÀ TỪ ~ BI ~ HỶ ~ XẢ)

Vào mùa an cư, Bụt (Đức Phật) đi du hành ở nhiều thị trấn trong xứ.

Một hôm, Người đến Kesaputta, thị trấn của bộ tộc Kalama. Giới trẻ ở đây tìm tới gặp Người rất đông. Họ đã từng nghe tiếng sa môn Gotama (về sau này gọi là Bụt, hay Đức Phật) nhưng chưa lần nào được gặp.

Một thanh niên kính cẩn chắp tay hỏi Bụt:

~ Sa môn Gotama, lâu nay có rất nhiều vị đạo sĩ Bà la môn đến viếng xứ Kesaputta này, để giảng dạy đạo lý. Vị nào cũng nói chỉ có đạo lý của mình là hay và thường chê bai những đạo lý khác. Chúng con thật bối rối, không biết đường nào mà theo, và rốt cuộc, chúng con sinh ra nghi ngờ tất cả. Sa môn, chúng con nghe nói Người là bậc giác ngộ liêm trực, xin Người cho chúng con biết là nên tin theo ai và không nên tin theo ai? Ai là người nói đúng và ai là người đang truyền bá tà thuyết?

Bụt trả lời:

~ Trong trường hợp này, nếu các bạn có sinh tâm nghi ngờ, thì đó cũng là việc tự nhiên, dễ hiểu. Này các bạn, các bạn đừng vội tin vào một điều gì đó, dù đó là điều mà người ta thường xuyên nói đến, dù điều đó ở trong kinh điển, dù điều đó do một bậc thầy mà thiên hạ tôn sùng nói ra. Các bạn chỉ nên chấp nhận và tin vào những điều mà các bạn thấy hợp với lý trí của các bạn, những điều được các bậc Hiền nhân đồng ý, những điều mà nếu đem ra thực hành thì đưa tới những kết quả tốt đẹp cho đời sống. Còn những điều không hợp với lý trí, những điều bị các bậc Hiền nhân chê trách, những điều mà nếu đem ra thực hành thì đưa tới khổ đau và đổ vỡ, những điều đó các bạn nên bác bỏ, đừng chấp nhận.

Người thanh niên Kalama nói:

~ Xin sa môn Gotama chỉ bảo thêm cho chúng con…

Bụt hỏi:

~ Này các bạn, ví dụ có một người để tham vọng, giận hờn, và si mê (Tham ~ Sân ~ Si) chế ngự tâm mình, thì cùng với thời gian, những tham dục, giận hờn, và si mê ấy sẽ làm cho người kia vui hay là khổ?

~ Thưa sa môn, những tham vọng, giân hờn, và si mê ấy có thể làm cho người kia làm những điều trái với lẽ phải, trái với lòng người, và sẽ đem lại nhiều thất vọng, khổ đau cho người ấy.

~ Vậy thì sống theo tham vọng, giân hờn, và si mê có phải là lối sống mà các bậc Hiền nhân chấp nhận và khuyến khích không?

~ Thưa không.

~ Giả dụ có một người kia sống theo hạnh Từ ~ Bi ~ Hỷ ~ Xả, biết đem lại hạnh phúc cho kẻ khác, biết làm giảm bớt nỗi khổ của người đời, biết vui theo niềm vui của kẻ khác một cách không kỳ thị, oán trách, thì những hạnh Từ ~ Bi ~ Hỷ ~ Xả ấy sẽ làm cho người ta vui hay khổ?

~ Những hạnh ấy không những sẽ làm cho người ấy có hạnh phúc mà còn làm cho những người sống xung quanh có hạnh phúc nữa.

~ Vậy thì sống theo Từ ~ Bi ~ Hỷ ~ Xả có phải là lối sống mà các bậc Hiền nhân chấp nhận và khuyến khích không?

~ Thưa sa môn, có.

~ Hay lắm, các bạn. Các bạn hiện có đầy đủ tư cách để phán xét những gì nên tin và nên chấp nhận, và những gì không nên tin và không nên chấp nhận. Tôi xin nhắc lại: Chỉ nên tin và chấp nhận những gì hợp với trí xét đoán của mình, những gì được các bậc Hiền nhân chấp nhận và khuyến khích, những gì mà nếu đem ra thực hành sẽ đem lại niềm vui và hạnh phúc cho mình và cho người khác. Những gì trái ngược, chống lại thì nên từ chối, đừng chấp nhận.

Những người trẻ tuổi trong bộ tộc Kalama rất lấy làm hoan hỷ sau khi nghe Bụt nói. Họ nhận thấy giáo lý của Bụt rất phù hợp với lý trí của họ, không đòi hỏi một đức tin vô điều kiện. Họ thấy nơi giáo lý ấy một niềm tôn trọng tự do tư tưởng rất lớn. Nhiều người xin được quy y làm học trò của Bụt.

(Trích từ cuốn sách "Đường Xưa Mây Trắng” của Thiền sư Thích Nhất Hạnh)