Ở
đời người ta thường cho hạnh phúc là có được cái này, cái kia: Có nhà lầu, xe
hơi, có vợ đẹp, con ngoan, có tài sản, quyền thế, v.v... Khi chưa có thì muốn
có, làm đủ mọi cách để cho có. Có rồi thì sợ mất hoặc xem thường rồi lại muốn có
cái khác. Nếu không được thì buồn phiền, bất mãn, khổ sở.
Người
biết tu thì thấy "không có" là một hạnh phúc. Không có ở đây là do trí tuệ quán
chiếu thấy mọi sự phiền toái đều do ham muốn mà ra. Bởi thế người tu không muốn
có, nếu đã có rồi thì tập xả ly. Vì những thứ "có" trên thế gian này đều là ràng
buộc.
Tuy
nhiên đối với những người chưa có, chưa thỏa mãn được những mong ước, thèm khát,
còn mải mê chạy theo vật chất thì xả ly là một việc thật khó làm, vì họ chưa có
thì lấy gì mà xả bỏ.
Ðức
Phật khi còn là thái tử đã có vợ con, vàng bạc, của cải, cung phi mỹ nữ, đầy đủ
vật chất mà trong lòng vẫn nặng trĩu âu lo, không cảm thấy hạnh phúc. Do đó Ngài
mới xả bỏ ra đi tìm chân lý, tìm hạnh phúc chân thật. Trong khi đó có những
người tu lại chạy theo vật chất, của cải, tài sản, danh lợi bởi vì trong đời họ
chưa được thỏa mãn, chưa cảm thấy có đầy đủ. Chỉ khi nào có được rồi và trải qua
kinh nghiệm thấy những thứ mà họ đã nhọc công tìm kiếm chỉ đem lại phiền toái và
khổ đau thì lúc đó ý nghĩ xả ly mới xuất hiện.
Trước
hết có thân thì phải lo cho thân ăn, mặc, ở, sống. Phải đi làm kiếm ăn, phải mua
quần áo mặc, phải thuê nhà ở tránh mưa nắng. Khi thân đau ốm phải lo thuốc men,
chạy chữa. Nếu có gia đình thì phải lo làm ăn buôn bán kiếm tiền nuôi vợ con.
Suốt ngày chỉ lo suy nghĩ và làm đủ mọi chuyện cho cái ta và những thứ của
ta.
Hạnh
phúc xả ly tương đương với thiểu dục tri túc, có nghĩa là tâm không ham muốn, và
luôn cảm thấy đầy đủ dù trong tay không có gì hết. Với người tu, không có sở hữu
gì thật là một hạnh phúc. Nói như vậy có vẻ ngược đời, nhưng người tu là kẻ đi
ngược dòng đời kia mà!
Xả
ly giống như người đang mang gánh nặng trên vai mà đi, nay bỏ được gánh nặng
xuống thì cảm thấy nhẹ nhàng sung sướng vô cùng. Người tu cần tập xả ly, vì xả
nhiều chừng nào thì nhẹ chừng nấy. Xả ly không có nghĩa là phải vứt bỏ hết tài
sản, của cải đang có.
Xả
ly trước hết là xả bỏ sự ham muốn và buồn giận trong tâm, kế đến là xả bỏ sự bám
víu vật chất bên ngoài. Tuy sống giữa tài sản, vật chất, nhưng tâm không còn nhớ
nghĩ những thứ đó là của ta, nếu có ai xin hoặc mất thì xem như nhẹ gánh
nặng.
Tập
xả ly tới mức cùng cực thì khi chết, ta xem như trút hết gánh nặng, nhất là cái
thân tứ đại già yếu, bệnh hoạn. Vì thế các thiền sư đắc đạo, khi chết đều vui vẻ
an nhiên tự tại ra đi.
Người
tu là người đi tìm hạnh phúc chân thật, hạnh phúc này chỉ có khi tâm không còn
bám víu, dính mắc, thèm khát mọi sự vật trên đời này. Như vậy hạnh phúc chính là
sự giải thoát của tâm ý. Và muốn có giải thoát thì phải tập xả ly. Hãy nhìn vào
tự tâm, xem mình còn bám víu, dính mắc, ưa ghét cái gì không? Có người xả bỏ
được vợ con nhưng lại dính mắc vào chùa chiền, xả bỏ được tài sản nhưng lại dính
mắc vào danh lợi, địa vị. Xả bỏ được cái này nhưng rồi lại dính mắc vào cái
khác!