'Người khôn ngoan mang tất cả tài sản vào trong
đầu'. Đó chính là giá trị của sự im lặng. Nhưng khi nào nên im lặng?
1. Khi người khác buồn phiền, đau khổ.
Biết vui với người vui, buồn với người buồn. Đó là động
thái của người có giáo dưỡng, tri thức, biết điều, biết cư xử và thấu cảm.
Không gì vô duyên hơn khi người khác khóc mà mình lại cười - hoặc ngược lại. Sự
'lệch pha' đó khả dĩ khiến chúng ta trở nên lố bịch, hợm hĩnh và kiêu ngạo.
2. Khi người khác suy tư, lao động trí óc.
Sự im lặng là 'vương quốc' của hoạt động trí óc. Nhờ
đó mà có những kiệt tác, sự cao thượng, sự hiểu biết, sự trưởng thành, sự hồi
tâm… Văn hào W. Goethe xác định: "Tài năng được nuôi dưỡng trong cô tịch, còn
chí khí được tạo bởi những cơn sóng dữ của giông tố cuộc đời”. Thấy người khác
trầm tư mặc tưởng, đừng phá 'khoảng riêng' của họ. Sự im lặng lúc đó thực sự
cần thiết và có ý nghĩa.
3. Khi người khác không hiểu mình.
Khi chưa được hiểu, chúng ta cần cởi mở và hòa đồng
để người khác có thể hiểu mình hơn - dù không thể hiểu hết. Nhưng nếu bạn cảm
thấy người ta thực sự không thể hiểu hoặc không muốn hiểu thì tốt nhất là im
lặng. Nếu không, những gì bạn nói có thể gây 'dị ứng' hoặc hiềm thù.
4. Khi người khác nói về vấn đề mình không am hiểu.
Biết thì thưa thốt, không biết thì dựa cột mà nghe.
Người khôn ngoan chỉ nói những điều mình biết rõ và hoàn toàn im lặng đối với
những gì mình không biết hoặc mơ hồ. Đừng ảo tưởng mình là 'bách khoa tự điển'.
Nhà bác học A. Edison nói: "Điều chúng ta biết chỉ là một giọt nước, điều chúng
ta không biết là cả đại dương”. Còn hiền triết Socrates thừa nhận: "Tôi không
biết gì cả, đó là điều tôi biết rõ nhất”. Chỉ là người bình thường, chúng ta
càng cần khiêm nhường mà biết im lặng.
5. Khi người khác khoe khoang, lý sự.
Thùng rỗng kêu to. Càng hiểu biết người ta càng ít
nói, thâm trầm và cảm thông. Trong 4 phép toán, phép trừ là… 'dễ' nhất, nhưng
lại đầy ý nghĩa. Khoe khoang và lý sự là 'đặc điểm' của đầu óc nông cạn, thiển
cận.
6. Khi người khác không cần mình góp ý kiến.
Đừng bao giờ 'xía' vào chuyện của người khác hoặc tò
mò chuyện của họ. Vả lại, nói nhiều thì sai nhiều. Nói thiên lệch thì mất lẽ
chính, nói huênh hoang rồi đến chỗ đuối, nói xiên xẹo rồi đến chỗ sai trái, nói
giấu giếm sẽ đến chỗ cùng.
***
Cibbon nói: 'Đàm luận khiến người ta hiểu biết,
nhưng im lặng là trường học của sự khôn ngoan'. Im lặng còn là yêu thương, tha
thứ, và là cuộc sống. Tuân Tử dạy: 'Im lặng, lắng nghe, ghi nhớ, hành động và
khôn ngoan là 5 cung bậc khác nhau của trí tuệ'. Có thể coi đây là ngũ - cung -
sống của cuộc đời. Tóm lại, im lặng là một nghệ thuật kỳ diệu và là cách thể
hiện văn hoá cao cấp. Nói ra được thì tốt nhưng có khi im lặng lại tốt hơn. Ta
nên học lắng nghe để hiểu, dừng lại để thương. Nhưng khó đấy, bài học này chỉ
dành tặng cho những ai đã biết buông bỏ cái Tôi và ham muốn, biết đời sống là
vô thường bất chợt.
