Cái nghèo cái đói thường trực trong ngôi nhà nhỏ
này, nhưng dường như, nỗi cơ cực bần hàn ấy không buông tha họ. Cậu con trai bắt
đầu cắp sách đến trường cũng là lúc nỗi mất mát lớn bỗng nhiên đổ ập xuống đầu
họ. Cha qua đời vì cơn bạo bệnh. Hai mẹ con tự tay mình mai táng cho người
chồng, người cha vắn số.
Người mẹ góa bụa ở vậy, chị quyết không đi bước nữa
dù
vẫn
còn trẻ
đẹp. Chị biết, bây giờ chị là
chỗ dựa duy nhất cho con trai mình. Chị cặm cụi, chăm chỉ gieo trồng trên thửa
ruộng chật hẹp, tài sản quý giá nhất của hai mẹ con chị. Ngày qua ngày, năm nối
năm, những tấm giấy khen của cậu con trai hiếu học dán kín cả bức tường vôi nham
nhở. Nhìn con trai ngày một lớn lên, ngoan ngoãn, học hành giỏi giang, nước mắt
bỗng lăn trên gò má chị.
Học hết cấp hai, cậu thi đậu vào trường cấp ba
trọng điểm của thành phố. Gánh nặng lại oằn lên vai người mẹ. Thế nhưng không
may thay, khi giấy báo trúng tuyển về đến tay cậu cũng là lúc mẹ cậu ngã bệnh.
Căn bệnh quái ác làm chị liệt nửa chi dưới. Vốn là lao động chính của gia đình,
giờ chị chẳng thể đi lại bình thường như xưa nữa nói chi đến chuyện làm nông.
Cậu bé vốn hiểu chuyện, thương mẹ vất vả, cậu xin nghỉ
học:
- Mẹ này, con nghỉ học thôi, ở nhà làm ruộng thay
mẹ. Đi học, tiền đâu mà đóng học phí, tiền sinh hoạt phí, lại còn một tháng nộp
15 cân gạo nữa, nhà mình biết lấy đâu ra.
- Có thế nào con cũng không được bỏ học. Con là
niềm tự hào của mẹ. Chỉ cần con chăm chỉ học hành, còn những việc khác, con
không phải bận tâm.
Hai mẹ con tranh luận rất lâu, cậu kiên quyết không
đi học nữa vì không muốn mẹ mình khổ. Cậu trở nên ngang bướng và lì lợm. Phải
đến khi nóng nảy quá không kiềm chế được, mẹ cậu giơ tay tát cậu một cái vào má,
cậu mới sững người lại. Đây là cái tát đầu tiên trong đời cậu con trai mười sáu
tuổi. Mẹ cậu ngồi thụp xuống đất và khóc nức nở…
***
Nghe mẹ, cậu khăn gói vào trường nhập học. Lòng cậu
nặng trĩu. Người mẹ đứng lặng hồi lâu, nhìn bóng con trai khuất
dần…
Ít lâu sau, có một người mẹ lặc lè vác bao tải dứa,
chân thấp chân cao đến phòng giáo vụ. Chị nộp gạo cho con trai. Chị là người đến
muộn nhất. Đặt bao gạo xuống đất, chị đứng thở hổn hển một hồi lâu rồi nem nép
đi vào.
Thầy Hùng phòng giáo vụ nhìn chị,
nói:
-Chị đặt lên cân đi. Mở túi gạo ra cho tôi kiểm
tra.
Chị cẩn thận tháo túi.
Liếc qua túi gạo, hàng lông mày của thầy khẽ cau
lại, giọng lạnh băng:
-Thật chẳng biết nên nói thế nào. Tôi không hiểu
sao các vị phụ huynh cứ thích mua thứ gạo rẻ tiền đến thế cho con mình ăn. Đấy,
chị xem. Gạo của chị lẫn lộn đủ thứ, vừa có gạo trắng vừa có gạo lức lẫn gạo mốc
xanh đỏ, cả cám gạo nữa, đây còn có cả ngô nữa… Thử hỏi, gạo thế này, chúng tôi
làm sao mà nấu cho các em ăn được. Thầy vừa nói vừa lắc
đầu:
- Nhận vào.
Thầy nói, không ngẩng đầu lên, đánh dấu vào bảng
tên của học sinh.
Mặt người mẹ đỏ ửng lên. Chị khẽ khàng đến bên thầy
nói:
-Tôi có 50.000 đồng, thầy có thể bổ sung vào thêm
cho cháu để phụ tiền sinh hoạt phí được không thưa
thầy?
-Thôi, chị cầm lấy để đi đường uống
nước.
Thầy nói và vẫn không ngẩng đầu lên nhìn người phụ
nữ tội nghiệp đang loay hoay, khổ sở, mặt đỏ ửng lên, chân tay thừa thãi vì
chẳng biết làm thế nào. Chị chào thầy rồi lại bước thấp bước cao ra
về.
***
Đầu tháng sau, chị lại đến nộp gạo cho con trai.
Thầy lại mở túi gạo ra kiểm tra rồi lại cau mày, lắc đầu. Thầy có vẻ lạnh lùng,
ác cảm:
- Chị lại nộp loại gạo như thế này sao? Tôi đã nói
phụ huynh nộp gạo gì, chúng tôi cũng nhận, nhưng làm ơn phân loại ra, đừng trộn
chung như thế này. Chúng tôi làm sao mà nấu cơm cho ngon để các em ăn được? Chị
nghĩ thử xem, với loại gạo hổ lốn thế này, liệu chúng tôi có thể nấu cơm chín
được không? Phụ huynh như các chị không thấy thương con mình
sao?
- Thầy thông cảm. Thầy nhận cho, ruộng nhà tôi
trồng được chỉ có thế! Người phụ nữ bối rối.
- Thật buồn cười cái nhà chị này! Một mảnh ruộng
nhà chị có thể trồng đến hàng trăm thứ lúa thế sao? … Nhận
vào!
Giọng thầy gằn từng tiếng và vẫn không ngẩng đầu
lên nhìn chị.
Người mẹ im bặt, mặt chị trở nên trắng bệch, nhợt
nhạt. Chị lí nhí cảm ơn thầy rồi lại lặng lẽ bước thấp, bước cao ra về. Dáng chị
liêu xiêu, đổ vẹo trong cái nắng trưa hầm hập như đổ
lửa.
***
Lại sang đầu tháng thứ ba của kỳ nộp gạo. Chị lại
đến. Vẫn dáng đi xiêu vẹo, mồ hôi mướt mải trên trán, ướt đẫm lưng áo của người
mẹ trẻ. Bao gạo nặng dường như quá sức với chị.
Thầy lại đích thân mở túi gạo ra kiểm tra. Lần này,
nét giận dữ in hằn trên mặt thầy. Thầy rành rọt từng tiếng một như nhắc để người
phụ nữ ấy nhớ:
- Tôi đã nói với chị thế nào. Lần này tôi quyết
không nhân nhượng chị nữa. Chị làm mẹ mà sao ngoan cố không thay đổi thế này.
Chị mang về đi. Tôi không nhận!
Người mẹ thả phịch bao gạo xuống đất. Dường như bao
nỗi ấm ức, đau khổ và bất lực bị dồn nén bao ngày đột nhiên bừng phát. Chị khóc.
Hai hàng nước mắt nóng hổi, chan chứa trên gương mặt sớm hằn lên nét cam chịu và
cùng quẫn. Có lẽ, chị khóc vì tủi thân và xấu hổ. Khóc vì lực bất tòng
tâm.
Thầy Hùng kinh ngạc, không hiểu đã nói gì quá lời
khiến cho người phụ nữ trẻ khóc tấm tức đến thế.
Chị kéo ống quần lên để lộ ra đôi chân dị dạng. Một
bên chân quắt queo lại.
- Thưa với thầy, gạo này là do tôi… Tôi đi ăn xin,
gom góp lại bao ngày mới có được. Chẳng giấu gì thầy, chân cẳng tôi thế này, tôi
làm ruộng thế nào được nữa. Cháu nó sớm hiểu chuyện, đòi bỏ học ở nhà giúp mẹ
làm ruộng. Thế nhưng tôi kiên quyết không cho, kiên quyết không để con tôi thất
học. Có học mới mong thoát khỏi cảnh cơ cực này. Nhà chỉ có hai mẹ con, cha cháu
mất sớm… Thầy thương tình, thầy nhận giúp cho. Không nộp gạo, con tôi thất học
mất!
***
Người mẹ trẻ này đều đặn ngày nào cũng thế. Trời
còn tờ mờ, khi xóm làng còn chưa thức giấc, chị lặng lẽ chống gậy, lê mình rời
khỏi thôn. Chị đi khắp hang cùng, ngõ hẻm xóm khác xin gạo. Đi mãi đến tối mịt
mới âm thầm trở về. Chị không muốn cho mọi người trong thôn
biết.
Lần này người bị xúc động mạnh lại là thầy Hùng.
Thầy đứng lặng hồi lâu rôi nhẹ nhàng đỡ chị đứng lên. Giọng thầy nhỏ
nhẹ:
- Chị đứng lên đi, người mẹ trẻ! Chị làm tôi thực
sự bất ngờ. Tôi đã có lời không phải với chị. Thôi thế này, tôi nhận. Tôi sẽ
thông báo với trường về hoàn cảnh của em học sinh này, để trường có chế độ học
bổng hỗ trợ cho học sinh vượt khó.
Người mẹ trẻ đột nhiên trở nên cuống quýt và hoảng
hốt. Chị gần như chắp tay lạy thầy. Giọng chị van
lơn:
- Xin thầy. Tôi có thể lo cho cháu, dù không đủ đầy
như các bạn nhưng tôi lo được. Khổ mấy, vất vả mấy tôi cũng chịu được. Chỉ xin
thầy đừng cho cháu hay chuyện này. Đây là bí mật của tôi, mong thầy giữ kín giùm
cho.
Chị kính cẩn cúi đầu chào thầy như người mà chị
mang một hàm ơn lớn, đưa tay quệt mắt rồi lại nặng nhọc, liêu xiêu ra
về.
Lòng thầy xót xa.
***
Thầy Hùng đem câu chuyện cảm động này báo với hiệu
trưởng. Ban giám hiệu trường giữ bí mật này tuyệt đối. Nhà trường miễn phí toàn
bộ học phí và sinh hoạt phí cho cậu học sinh có hoàn cảnh đặc biệt này. Ngoài
ra, học lực của cậu rất khá, đủ tiêu chuẩn nhận được học bổng của
trường.
Cuối cấp, cậu dẫn đầu trong danh sách những học
sinh xuất sắc của trường. Cậu thi đậu vào trường đại học danh tiếng nhất của Thủ
Đô. Trong buổi lễ vinh danh những học sinh ưu tú, khi tên cậu được xướng lên đầu
tiên, mẹ cậu lặng lẽ đứng ở một góc khuất, mỉm cười sung
sướng.
Có một điều rất lạ rằng trên sân khấu hôm ấy, có ba
bao tải dứa xù xì được đặt trang trọng ở một góc phía ngoài cùng, nơi mọi người
có thể dể dàng nhìn thấy nhất. Ai cũng thắc mắc,không hiểu bên trong ấy chứa thứ
gì.
Trong buổi lễ trang nghiêm ấy, thầy hiệu trưởng rất
xúc động và kể lại câu chuyện người mẹ trẻ đi ăn xin nuôi con học thành
tài.
Cả trường lặng đi vì xúc động. Thầy hiệu trưởng ra
dấu cho thầy Hùng phòng giáo vụ đến mở ba bao tải ấy ra. Đó là ba bao gạo mà
người mẹ với đôi chân tật nguyền lặn lội khắp nơi xin
về.
Thầy nói:
- Đây là những hạt gạo mang nặng mồ hôi và nặng
tình của người mẹ yêu con hết mực. Những hạt gạo đáng quý này, tiền, vàng cũng
không thể mua nổi. Sau đây, chúng tôi kính mời người mẹ vĩ đại ấy lên sân
khấu.
Cả trường lại một lần nữa lặng người đi vì kinh
ngạc. Cả trường dồn mắt về phía người phụ nữ chân chất, quê mùa đang được thầy
Hùng dìu từng bước khó nhọc bước lên sân khấu.
Cậu con trai cũng quay đầu nhìn lại. Cậu há hốc
miệng kinh ngạc. Cậu không thể ngờ rằng người mẹ vĩ đại ấy không ai khác chính
là người mẹ thân yêu của cậu.
- Chúng tôi biết, kể ra câu chuyện này sẽ khiến cậu
học sinh ưu tú nhất trường bị chấn động rất mạnh về tâm lý. Thế nhưng, chúng tôi
cũng mạn phép được nói ra vì đó là tấm gương sáng, tấm lòng yêu thương con vô bờ
bến của người mẹ. Điều đó hết sức đáng quý và đáng được trân trọng vô cùng.
Chúng tôi muốn thông qua câu chuyện cảm động này, giáo dục các em học sinh thân
yêu của chúng ta về đạo đức và lối sống, về tình người và những nghĩa cử cao
đẹp. Hôm nay, một lần nữa chúng ta vinh danh những người cha, người mẹ đã cống
hiến, hy sinh cả đời mình vì tương lai con em…
Giọng thầy hiệu trưởng đều đều, ấm áp và hết sức
xúc động. Tai cậu ù đi, cậu chẳng nghe thấy gì nữa cả, mắt cậu nhòe nước. Mẹ cậu
đứng đó, gầy gò, khắc khổ, mái tóc đã sớm điểm bạc, mắt bà cũng chan chứa niềm
hạnh phúc và ánh mắt ấm áp, yêu thương ấy đang hướng về phía cậu với cái nhìn
trìu mến.
Người phụ nữ ấy run run vì chưa bao giờ đứng trước
đám đông. Run run vì những lời tốt đẹp mà thầy hiệu trưởng đã giành cho mình.
Với chị, đơn giản, tất cả chỉ xuất phát từ tình yêu bao la mà chị giành cho con
trai. Chị không nghĩ được thế nào là sự hy sinh hay đạo lý lớn lao
ấy.
Cậu con trai cao lớn đứng vụt dậy, chạy lên ôm chầm
lấy mẹ mà mếu máo khóc thành tiếng:
- Mẹ ơi ! Mẹ của con…