Bác không theo tôn giáo nào nhưng hết sức coi trọng tôn giáo và tín ngưỡng của nhân loại. Niềm tin của Bác dành hết cho nhân dân, vì Người quán triệt triết lý của Khổng giáo về thân dân, ái dân, ưu dân, trọng dân - GS.TS NGUYỄN LÂN DŨNG.

Bác Hồ là một nhà duy vật. Bác không theo tôn giáo nào nhưng hết sức coi trọng tôn giáo và tín ngưỡng của nhân loại. Với Bác, Khổng Tử, chúa Jesus, Karl Marx, Tôn Dật Tiên đều có điểm chung: “Họ đều muốn mưu cầu hạnh phúc cho nhân loại. Nếu hôm nay còn sống, tôi tin rằng họ nhất định chung sống với nhau tốt đẹp như những người bạn thân thiết… Tôn vẫn luôn cố gắng làm người học trò nhỏ của các vị ấy” (Trương Niệm Thức, Hồ Chí Minh Truyện, 1949, trang 91)

- Cái tâm của người lãnh đạo sẽ quyết định việc chọn nhân tài

Có lẽ ít ai nghĩ được như vậy về các đức tin khác nhau. Bác đã lọc ra những tín ngưỡng được số đông dân chúng chấp nhận để nói đến bằng lòng tin của chính mình. Bác chắc chắn không tin vào cuộc sống thứ hai của mỗi người sau cái chết nhưng Bác tôn trọng niềm tin của nhân dân về sự trường tồn của linh hồn. Trong 12 cuốn Hồ Chí Minh Toàn Tập (HCMTT), Bác đã 45 lần dùng từ “linh hồn”, 9 lần dùng từ “thiên đường”, 7 lần dùng từ “phù hộ”…

Một lần, nhân Giáng Sinh năm 1946, Bác viết: “Nhân dịp này, tôi thay mặt Chính phủ và quốc dân trân trọng chúc phúc toàn thể đồng bào công giáo. Đồng thời tôi kính cẩn cầu thượng đế phù hộ dân tộc Việt Nam đi đến thắng lợi cuối cùng” (HCMTT, tập 4, trang 490)

Tâm linh là phần thiêng liêng trong ý thức hướng về cái cao cả của con người. Mỗi người có những mức độ tín ngưỡng khác nhau về đấng tối cao, học thuyết, tôn giáo, lý tưởng. Niềm tin của con người có thể không đủ cơ sở khoa học nhưng thường đạt tới sự hoà quyện giữa tình cảm và lý trí, dẫn đến những chỉ đạo cho hành vi. Tâm linh là tâm thức ở mức độ khá thần bí, khó lý giải nhưng bao giờ cũng mang màu sắc thiêng liêng. Tuy tâm linh của các dân tộc Phương Đông mỗi nơi mỗi khác, mỗi người mỗi khác nhưng đều hướng đến điều thiện. Bác Hồ là danh nhân văn hóa thế giới, nơi Người hội tụ nhiều nền văn hóa khác nhau nhưng sâu sắc nhất vẫn là tính thiện của văn hoá phương Đông. Ai giàu tính thiện đều là người hiền tài, hiền năng, hiền đức, được nhân dân suy tôn là hiền nhân, hiền sĩ.

Tháng 12.1945 Người yêu cầu: “ Quốc hội hãy tự chọn lấy người hiền năng đảm nhiệm Chính phủ mới” (HCMTT, tập 4, trang 113). Người tài đức trong nước không bao giờ thiếu. Chính cái tâm của người lãnh đạo sẽ quyết định việc biết trọng dụng hay không trọng dụng nhân tài.

Tháng 11.1946, Bác Hồ đã có một nghĩa cử rất đẹp là tự phê bình về việc chưa phát hiện được nhân tài, Người đề nghị nhân dân phát hiện hộ. Người nói: “Công cuộc kiến thiết cần phải có nhân tài. Trong số 20 triệu đồng bào chắc không thiếu người có tài đức. E vì Chính phủ nghe không đến, thấy không khắp, đến nỗi những bậc tài đức không thể xuất thân. Khuyết điểm đó tôi xin thừa nhận”. Người yêu cầu các địa phương phải khẩn trương tìm kiếm và báo cáo ngay Chính phủ: “Hẹn trong một tháng, các cơ quan địa phương phải báo cáo cho đủ” (HCMTT, tập 4, trang 451). Bây giờ dân số nước ta đã tăng lên gấp 4 lần, người tài đức đâu có thiếu, vậy mà nơi này nơi khác tình trạng “dùng người không biết nhạc làm nhạc trưởng”!

- Sống phải hết mình vì những nghĩa cử cao đẹp nhất

Cái tâm của con người chịu sự kiểm soát của một linh thức mang màu sắc phương Đông, đó là tư duy: “Ở hiền gặp lành”, “Ác giả, ác báo”, “Gieo gió, gặp bão”, “Đời cha ăn mặn, đời con khát nước”… Đây chính là niềm tin Phật giáo, nghiệp của kiếp trước là nhân, nhân sinh thành quả ở kiếp này. Con người còn có thể gieo nhân gặt quả ngay trong cùng một kiếp. Những kẻ tham quan hãy ngẫm xem về lâu dài đã mấy kẻ có cuộc sống thanh bình, con cái thành đạt, gia đình hạnh phúc? Quyền hành, lợi lộc, của cải… chẳng qua cũng chỉ là chuyện phù du trong cái lâu dài của kiếp người.

Bác Hồ, bằng cả cuộc đời tranh đấu gian truân vì độc lập, tự do của đất nước và bằng cuộc sống giản dị, trong sáng mẫu mực, Người đã chứng minh đúng như lời tuyên bố ngay từ đầu năm 1946 trước các nhà báo nước ngoài: “Tôi tuyệt nhiên không ham muốn công danh phú quý. Bây giờ phải gánh chức Chủ tịch là vì đồng bào ủy thác nên phải gắng sức làm, cũng như một người lính vâng mệnh lệnh của quốc dân ra truớc mặt trận. Bao giờ đồng bào cho tôi lui thì tôi rất vui lòng lui”.

Niềm tin của Bác dành hết cho nhân dân, vì Người quán triệt triết lý của Khổng giáo về thân dân, ái dân, ưu dân, trọng dân. Bác Hồ không coi Khổng giáo như một tôn giáo. Người nói: “Đạo Khổng không phải là tôn giáo, nói đúng hơn, đó là một môn dạy về đạo đức và phép xử thế. Xét về cơ bản thì đạo Khổng cũng thuyết giáo nền hoà mục trong xã hội” (Theo Tạp chí Học Tập, 6.1970, trang 38 ).

Ngay từ năm 1951, Người đã có những tiên đoán : “Ý dân là ý trời. Đế quốc Mỹ làm trái ý dân, ý trời nên chúng sẽ thất bại” (Sđd, T.6, 1995, tr.246). Đáng lo là ngày nay, nhiều người vốn xuất thân từ dân nghèo, được nhân dân nuôi nấng, dạy dỗ, đùm bọc, che chở, vậy mà khi thành quan thì phút chốc đã quên dân, xa dân, không hiểu nỗi đau, cái nghèo của dân, nhẫn tâm vơ vét tài sản của Nhà nước, của những người dưới quyền mà tất cả suy ra cũng chính là của dân. Những kẻ mà như Bác nhận xét: “Học cái xấu thì dễ, như ở trên đỉnh núi, trượt chân một cái là nhào xuống vực sâu” (HCMTT, tập 7, 1996, trang 345).

- Cái tâm của người lãnh đạo sẽ quyết định việc trọng dụng hay không trọng dụng nhân tài.

Có nhiều người hiện nay vẫn còn sống buông thả, vi phạm các nguyên tắc đạo đức, pháp luật. Họ không biết sợ vì họ có một đời sống tâm linh quá nghèo nàn. Tuy nhiên sớm hay muộn cũng phải trả giá, bởi vì: “Có hai con đường ở thế giới, ở trong nước và ở trong mình. Theo con đường ác thì dễ dàng, nhưng lăn xuống hố. Theo con đường thiện thì khó nhọc, nhưng vẻ vang” (HCMTT, tập 7, trang 63). Mỗi chúng ta đều phải biết tự răn đe hàng ngày, cần phải sống lương thiện, sống hết mình vì những nghĩa cử lớn lao, đó chính là để lại phúc đức cho con cháu sau này và cũng là để có được ngay những năm tháng sống bình yên, thanh thản, hạnh phúc. Sẽ đau khổ biết bao nếu như khi về hưu mà không còn ai thèm lai vãng, không còn ai buồn chào hỏi và thậm chí sau khi đã trở về với cát bụi rồi mà vẫn còn có những người phải giữ mãi oán hận.