Đức Phật
Thích Ca Mâu Ni trước lúc xuất gia thành đạo có một người con
trai duy nhất
tên là Rahula.
Rahula phát tâm xuất gia sau lần đầu Đức Phật quay lại thăm vua cha ở thành Ca
tì la vệ.
Lahula lúc
này là một cậu bé lên mười, tính tình hiếu động, thường nói chuyện ồn ào và nói
lời không đúng sự thật, lại làm phiền đại chúng, nhưng do có thân phận đặc thù
nên đại chúng trong tu viện không ai dám quở trách Lahula, dẫn đến ngày càng
sinh nhiều chuyện không hay và tính tình không tốt của Lahula. Sau khi biết
được sự tình, Đức Phật liền gọi Lahula đến dạy.
Có một hôm Đức Phật bảo Lahula quan sát Đức Phật
rửa chân, sau khi rửa chân xong Đức Phật hỏi: "Nước sau khi sử dụng để rửa chân
có thể uống được không?” Lahula trả lời: "Dạ bạch Thế Tôn, không ạ.” Đức Phật
dạy: "Nước này sau khi trở thành nước bẩn thì người ta không còn quí nữa mà chỉ
đem đổ đi. Cũng theo lí như vậy, làm một người nếu thường nói lời sai với sự
thật thì sau này người khác sẽ không còn tin tưởng nữa, con có hiểu không?”
Lahula nghe xong lời Đức Phật dạy liền cảm thấy hối hận và hứa sửa đổi.
Đức Phật
dạy xong bảo Lahula đem nước đi đổ, rồi lại hỏi: "Cái chậu này gọi là chậu gì?”
Lahula trả lời: "Dạ bạch Thế Tôn, đây là chậu đựng nước rửa chân.” Đức Phật hỏi
tiếp: "Cái chậu này có thể dùng lại để rửa rau, rửa đậu không?” Lahula đáp: "Dạ
bạch Thế Tôn, người ta không thể dùng nó để rửa rau, rửa đậu ạ.” Đức Phật dạy:
"Đúng lắm, một người nếu tâm không trong sạch, lời nói thiếu chân chính, thì
suốt đời chẳng có ai kính trọng. Không chịu học hỏi, thích làm người xấu thì
sau này trở thành người vô dụng, chỉ dùng để đựng đồ nhơ, suốt đời không thể
được người khác coi trọng. Nếu con không biết sửa đổi, nói lời chân thật và làm
việc đúng đắn thì chỉ giống như cái chậu này.”
Đức Phật
nói xong thì để cái chậu xa ra ngoài, rồi hỏi Lahula: "Ta nay muốn bỏ cái chậu
này đi, con có tiếc không?” Lahula đáp: "Dạ bạch Thế Tôn, con không tiếc, vì nó
chỉ là cái chậu bẩn.” Đức Phật dạy: "Đúng vậy, theo lí này, một người nếu không
chịu học hỏi, thích sống hèn hạ, làm cho người khác thất vọng, người ấy sẽ
không còn được tiếc thương chi nữa.” Đức Phật chỉ vào cái chậu bị đẩy xa kia
rồi nói với Lahula: "Nay cái chậu kia còn có thể đựng nước sạch mà dùng được
không?” Lahula thưa: "Bạch Thế tôn, không được ạ.” Đức Phật dạy: "Con nay đúng
giống như cái chậu kia, tâm nghĩ và miệng nói không đúng đắn, lời nói nhiều lần
không đúng sự thật, không ai tin tưởng và tôn trọng, giống như cái chậu kia,
không đáng để người khác yêu mến.”
Lahula
nghe xong lời Đức Phật dạy thì rất lấy làm xấu hổ, liền đứng chắp tay biểu lộ
lòng thành hối cải, sau này quyết tâm sửa chữa sai trái mà trước đây đã làm.
Sau này Lahula được Đức Phật tán dương là người đệ tử có mật hạnh vô ngại đệ
nhất.
LỜI BÀN:
Trên đây
là nội dung tóm tắc của bài kinh Giáo Giới La Hầu La Ở Rừng Ambala, thuộc Trung
Bộ Kinh. Đức Phật đã dùng một ví dụ thực tiễn để dạy La Hầu La, mà trong thời
đại ngày nay chúng ta cần áp dụng. Trong xã hội hiện đại ngày nay, những bậc
làm cha mẹ mong mõi ở giáo dục của xã hội dạy dỗ con cái của họ thành tài, nâng
cao kiến thức, và quan trọng hơn hết là rèn luyện đạo đức và nhân cách làm
người. Tuy nhiên nhìn kỉ từ tây sang đông, từ cổ chí kim, cái ước muốn ấy hầu
như chưa có một nền giáo dục nào đạt đến, thỉnh thoảng có một nền giáo dục tiên
tiến có nhiều thay đổi cải cách nhưng cũng không đi kịp với bước tiến của xã
hội, rồi cũng lại đi tìm kiếm.
Nguyên
nhân là không có một phương pháp giáo dục nào hoàn hảo với mọi điều kiện, hoàn
cảnh, lứa tuổi và địa phương, bởi vì tâm lí con người chóng thay đổi, bản chất
của trẻ thơ như những tờ giấy trắng cũng dễ dàng tiếp nhận một bức tranh đẹp từ
tay của một hoạ sĩ tài ba, nhưng cũng dễ vết bẩn vô tình làm hoen ố. Muốn có
một bức tranh đẹp, người hoạ sĩ phải nỗ lực làm việc hết khả năng của mình và
vận dụng mọi phương tiện để tạo nên một bức tranh đẹp đó, cũng như vậy một nhà
giáo dục muốn đào tạo nên một con người tốt và hữu ích cho xã hội thì đòi hỏi
người giáo dục không chỉ trao truyền kiến thức cho thế hệ trẻ mà còn có trách
nhiệm đánh thức lương tri và đạo đức cho học trò.
Vì thế trách nhiệm của giáo dục phải kết hợp
kiến thức học đường, kiến thức xã hội, giáo dục tâm lí lứa tuổi, giáo dục xã
hội cộng đồng, giáo dục gia đình, và lương tâm của nhà giáo…Kết hợp tất cả
những yếu tố này mới mong xây dựng cho trẻ thơ một tâm hồn cao đẹp, một kiến
thức được đánh thức từ lương tri qua những bài học về lòng từ bi và nếp sống
đạo đức tốt đẹp.
Đức Phật
cách đây hơn 2500 năm đã giáo dục một cậu bé biết nhìn nhận ra sự thật, đánh
thức lương tri bằng sự thức tỉnh nội tâm của cậu bé. Đức Phật đã dạy con như
thế. Đừng để cậu bé mới lớn vô tội không có hướng đi hoặc đi nhầm đường. Cậu bé
chỉ mới biết nói là chưa biết suy nghĩ, cậu bé chỉ mới biết làm mà chưa làm
đúng. Là tuổi thơ, khi tiếp xúc với cuộc đời, lắm lúc nói lời không thật, làm
việc không đáng làm. Xã hội luôn phản ảnh nhiều hiện tượng trong tâm trí trẻ
thơ, trường học và gia đình, người lớn phải cho các em học được điều hay lẽ
phải, kịp thời gợi mở sự đúng đắn và hành vi đúng đắn để cho các em học theo.
Trong sự khẩn thiết và thách thức của giáo dục học đường và xã hội đối với thế
hệ trẻ, thì những bài học về lòng từ bi, giáo dục đạo đức và giáo lí nhân quả
trong Phật giáo có lẽ sẽ giúp ích rất nhiều trong việc đánh thức tính thiện của
trẻ thơ.