Chúng ta hãy bàn đến những khổ đau không sao tránh
khỏi trong cuộc sống. Chẳng hạn, dù muốn hay không thì mỗi chúng ta đều phải
chấp nhận bệnh tật, chấp nhận già yếu, chấp nhận sự chết, chấp nhận sự mất mát
những người thân yêu khi họ chết đi... Đó là những khổ đau không thể tránh
khỏi.
Tuy nhiên, còn có những nỗi khổ đau mà chúng ta "tự
nguyện" chuốc lấy chỉ vì thiếu hiểu biết, hay nói một cách chính xác hơn là do
nhận thức không đúng thật về sự việc.
***
~ Chúng ta mong muốn những điều không có khả năng
đạt được, và đau khổ khi sự mong muốn của mình không được đáp
ứng.
Có thể kể ra vô số những trường hợp đau khổ thuộc
loại này. Từ những chuyện nhỏ nhặt và thường xuyên xảy ra hằng ngày như mong
muốn những người quanh ta phải làm điều này, điều nọ, hoặc ứng xử theo cách này,
cách khác... Trong thực tế, mỗi người đều có những suy nghĩ và sở thích riêng,
nên những mong muốn như thế thật hiếm khi được thỏa mãn. Ở mức độ lớn hơn, chúng
ta theo đuổi những điều vượt quá khả năng thực tiễn để rồi phải đau khổ khi
không đạt được...
Rất nhiều nỗi khổ của chúng ta xuất phát từ sự mong
cầu đi ngược lại tự nhiên. Chúng ta mong muốn điều gì đó và bất kể là những mong
muốn ấy có hợp lý hay không. Hay nói đúng hơn, chúng ta không chịu nhìn sâu vào
bản chất của sự vật để có thể thấy được sự vô lý của chính
mình.
Một cô gái đau khổ vì yêu thương một chàng trai
nhưng không được đáp lại. Chàng trai kia không có lỗi gì cả. Chàng hoàn toàn có
quyền lựa chọn người mình yêu thương. Nhưng cô gái đang yêu không có đủ sáng
suốt để nhận ra điều đó. Cô đau khổ vì sự sai lầm trong nhận thức của chính
mình. Nỗi đau khổ của cô chỉ có thể chấm dứt khi nào cô đối diện được với nó và
nhận ra nguyên nhân thật sự, như bao nhiêu người khác đều có thể nhận
ra.
***
~ Chúng ta cũng chuốc lấy đau khổ trong ý nghĩa làm
tăng thêm những nỗi khổ vốn có.
Khi chúng ta hờn giận, căm ghét hay ganh tỵ...
chúng ta sống trong tâm trạng không vui vì chính những cảm xúc tiêu cực ấy. Tuy
nhiên, thay vì nhận ra sự thật này để vượt qua, chúng ta lại có khuynh hướng bị
thu hút vào đối tượng của sự hờn giận, căm ghét hay ganh tỵ, và điều này càng
nuôi lớn thêm những cảm xúc tiêu cực vốn có. Kết quả là, thay vì nguôi đi theo
thời gian, những cảm xúc này lại ngày càng lớn lên, ngày càng gây đau khổ nhiều
hơn cho chúng ta.
Khi bạn đang có chuyện xích mích với một ai đó
chẳng hạn, đề tài thu hút nhất trong một cuộc nói chuyện với những người khác
trong lúc này có vẻ như sẽ là nói về người ấy, và tất nhiên là với nội dung
không tốt đẹp... Mặc dù đây quả thật là điều không tốt, nhưng lại là điều rất
thường xảy ra.
***
~ Chúng ta cũng chuốc lấy khổ đau trong ý nghĩa
cường điệu hóa vấn đề không đúng như sự thật.
Và vì vấn đề được đánh giá không đúng thật, nên nó
có thể trở nên nghiêm trọng một cách không cần thiết, do đó cũng làm khổ chúng
ta một cách không cần thiết. Đôi khi chúng ta phản ứng quá khích với những vấn
đề thực ra là nhỏ nhặt, hoặc chúng ta đánh giá một sự việc qua định kiến của
mình thay vì là dựa vào những gì thực sự diễn ra. Chẳng hạn, một lời nói vô tình
xúc phạm đến ta, thường không chỉ được tiếp nhận đơn thuần trong ý nghĩa những
gì nghe thấy, mà thường được liên kết ngay với những định kiến liên quan đến
người nói để rồi suy diễn ra những điều vượt quá sự thật.
Tất cả những khuynh hướng sai lệch như trên đều là
nguyên nhân chuốc lấy tâm trạng bất an, đau khổ cho chúng ta, và cách đối trị
duy nhất là chính chúng ta phải nhận ra để từ bỏ chúng.
***
~ Chúng ta cũng chuốc lấy đau khổ trong ý nghĩa tự
xem mình là trung tâm của mọi sự việc.
Khuynh hướng này thu hút về bản thân hầu hết những
gì mà ta cảm thấy không hài lòng, cho dù điều đó tạo ra cho chúng ta rất nhiều
đau khổ. Khi bạn bước vào một quán ăn và phải chờ đợi quá lâu chẳng hạn, sự bực
dọc có khuynh hướng kèm theo ý tưởng là người phục vụ đã cố tình phớt lờ không
đến chỗ bạn (?), bởi vì bạn nhìn thấy một vài người khác đã được phục vụ... Tất
nhiên đây là một ý tưởng hoàn toàn sai lệch, nhưng phần lớn trong chúng ta
thường mắc vào những sai lệch tương tự như thế. Trong một cuộc nói chuyện giữa
đông người cũng thế, nếu có một lời chỉ trích nào đó đưa ra không có địa chỉ cụ
thể, dường như chúng ta luôn có khuynh hướng nhận lấy về mình, nhưng không phải
để tiếp thu sửa chữa mà là để phản ứng một cách vội vàng, bực
dọc...
Khi nhớ lại những ngày bị giam ở trại tập trung
Buchenwald của người Đức trong Thế chiến thứ hai, Jacques Lusseyran, lãnh tụ của
một nhóm kháng chiến, đã nói một câu đầy ý nghĩa: "Đau khổ đến với mỗi chúng tôi
bởi vì chúng tôi nghĩ rằng mình là trung tâm của cả thế giới, bởi vì chúng tôi
cho rằng chỉ riêng có chúng tôi đang phải chịu đựng những đau đớn tột cùng.
Người ta đau khổ là bởi vì luôn tự nhốt mình trong thân xác chật hẹp, trong bộ
não nhỏ bé của chính mình."