Toàn cảnh cuộc tọa đàm. Ảnh: Linh Phạm. |
Kỳ 1: "Giàu có chưa chắc đã hạnh phúc, nghèo vẫn cười phe phé"
Nhà báo Thu Hà: Thưa các vị khách mời, nếu nhìn vào bản đồ về mức độ "hạnh phúc" đã được một số tổ chức nghiên cứu độc lập công bố trong những năm gần đây có thể một điều rất thú vị, người dân tại nhiều quốc gia nghèo cảm thấy hạnh phúc hơn người dân ở các quốc gia phát triển. Các vị lý giải thế nào về nghịch lý này. Xin mời TS. Nguyễn Tường Bách.
TS. Nguyễn Tường Bách: Những thông tin liên quan đến chỉ số hạnh phúc được một số tổ chức quốc tế công bố gần đây khiến tôi khá bất ngờ.
Càng bất ngờ hơn, khi Nicaragua, Costa Rica, Ai Cập, Bangladesh hay Cuba là những quốc gia có chỉ số hạnh phúc của người dân rất cao, trong khi đó, những quốc gia phát triển như Mỹ, Nhật, Singapore chỉ số này lại rất thấp.
Tôi không rõ chỉ tiêu của họ chính xác là những chỉ tiêu gì, nhưng tôi cho rằng quan niệm về hạnh phúc là một quan niệm hết sức rộng rãi, và nó là dạng của tâm thức, cho nên thật khó đo lường.
Những bảng chỉ số kiểu như thế này khó được xem như một tài liệu có tính chất khoa học, mà có tính chất cảm tính nhiều hơn. Chính vì vậy mà tôi vừa ngạc nhiên mà đồng thời tôi cũng cho rằng là chúng ta cũng không nên vội vàng tự hào hay là vui thích.
Nhà báo Thu Hà: Vì sao ông có cảm giác như vậy?
TS. Nguyễn Tường Bách: Thử điểm qua vài thông tin của một số quốc gia có chỉ số hạnh phúc cao sẽ phần nào thấy được nghịch lý.
Ai Cập, một quốc gia có tỉ lệ dân số mù chữ lên tới 50%; Bangladesh là một nước yếu kém về mặt kinh tế; Cuba đang bị xếp vào nhóm nước có dân chúng tuyệt vọng, vậy mà chỉ số hạnh phúc cũng được xếp hạng cao nhất, trong khi các nước phát triển khác như Pháp, Mỹ, chỉ số này lại thấp. Bởi vậy, tôi mới cho rằng về điểm này chúng ta phải suy nghĩ thêm để đánh giá cho đúng.
Việt Nam chúng ta cũng có chỉ số hạnh phúc rất cao. Mà không phải chỉ mỗi bảng này đâu, trong các bảng khác như chỉ số lạc quan cũng cao lắm.
Thực ra, những chỉ số này cũng phản ánh một phần sự thật. Có lẽ có những lý do như thế này:
Thứ nhất, Việt Nam là một dân tộc vốn xuất phát từ một nền kinh tế rất thấp, gần đây, sau cuộc đổi mới kinh tế trong năm 1986, đời sống người dân được cải thiện tốt hẳn hơn trước. Thậm chí, ngay cuộc khủng hoàng tài chính thế giới vừa rồi khiến cho nhiều quốc gia điêu đứng, Việt Nam cũng không đến nỗi bi đát. Hơn thế tăng trưởng kinh tế vẫn tăng đều hàng năm... điều này phần nào khiến người dân giữ được niềm hi vọng;
Thứ hai, tính cách hồn nhiên và lạc quan là một bản tính của dân tộc. Tính hồn nhiên và lạc quan này có lẽ đóng vai trò cao trong bảng đánh giá chỉ số hạnh phúc quốc gia do các tổ chức quốc tế thực hiện. Những người sống ở nước ngoài nhiều như anh Trần Sĩ Chương, anh Alan Phan... đều không lạ, ở nhiều dân tộc Âu - Mỹ, dân chúng thường nặng về suy tư, nặng về lý tính, năng về so sánh hơn người Việt Nam, những người phương Đông.
Đó chính là lý do khiến tôi những coi chỉ số hạnh phúc quốc gia, chỉ số lạc quan như đã được công bố không có tính chất khoa học nhiều lắm, mà có tính chất cảm tính, tính tâm lý nhiều hơn.
Nhà báo Thu Hà: Vẫn câu hỏi đó, mời quí vị nghe lý giải của một vị khách khác là ông Trần Sĩ Chương.
Ông Trần Sĩ Chương: Tôi có góc nhìn khác.
Ví dụ, nếu lấy giai đoạn 20 năm vừa qua, thì sẽ thấy mỗi năm sau khá hơn năm trước. Nếu họ vẽ lại một biểu đồ, thể hiện hai mươi năm đó, mỗi năm điều kiện kinh tế, hoàn cảnh gia đình mình khá hơn thì như vậy họ hoàn toàn có thể lạc quan cho tương lai.
Cho nên để luôn cảm thấy hạnh phúc hãy cố gắng tạo ra những niềm vui chờ đợi ở phía trước, tự nhiên sẽ có cảm giác lạc quan.
Nhà báo Thu Hà: Có phải ông ông muốn nói đến cái gốc của lạc quan?
Ông Trần Sĩ Chương: Chính xác. Sở dĩ người ta tranh cãi nhau nhiều về chuyện "thế nào là hạnh phúc, làm sao để có hạnh phúc", mà rút cuộc chẳng bao giờ thống nhất được quan điểm chính là vì người ta thường nghĩ, hạnh phúc hay bất hạnh phụ thuộc vào việc ta có hay không có cái gì.
Người ta cảm thấy hạnh phúc, phấn chấn khi cảm nhận được điều tốt đẹp đang chờ phía trước, và ngược lại, nguyên nhân mang tới cảm giác bất hạnh là việc người ta không tự thỏa mãn với những gì đang có.
Nhà báo Thu Hà: Qua hai ý kiến vừa rồi, chắc hẳn độc giả cũng muốn nghe ý kiến của vị khách mời thứ ba. Xin mời TS. Alan Phan.
TS. Alan Phan: Nhìn vào các chỉ số đã được loan báo, tôi không thấy ngạc nhiên. Hồng Kông có khoảng 200.000-300.000 người giúp việc (osin) đến từ Philippines. Cứ mỗi Chủ nhật, những người này thường tụ tập ở khắp các công viên Central để thư giãn và gặp gỡ trò chuyện với đồng hương. Mười năm trước, các giáo sư ở Hong Kong Polytechnic đã làm một cuộc khảo sát mức độ hạnh phúc, hài lòng với cuộc sống trong cư dân. Thú vị ở chỗ, trong giới giúp việc đến từ Philippines, hơn 90% người được hỏi cho biết họ rất hạnh phúc, hài lòng với cuộc sống. Ngược lại, các ông bà chủ người Hồng Kong, chỉ có chừng hơn 50% người được hỏi có cảm giác hạnh phúc, hài lòng.
Nếu theo góc nhìn anh Chương sẽ thấy, nếu ở Philippines, cho dù rất cần cù, mỗi người trong bọn họ chỉ có thể kiếm được 100$- 150$/1 tháng, cuộc sống khá eo hẹp, vất vả nên họ khó thể hạnh phúc được. Sang Hồng Kong, cho dù là đi làm osin, nhưng họ lại có cơ hội kiếm được tới 500 - 700 USD/tháng. Mức thu nhập đó cao hơn hẳn nên đương nhiên họ cảm thấy hạnh phúc, lạc quan.
Tiếc rằng, những nhà khảo sát đó đã không hỏi thêm những ông bà chủ người Hồng Kong đó có muốn đánh đổi đời sống bất hạnh của họ lấy đời sống hạnh phúc của người giúp việc thì tôi chắc chắn 100% sẽ nói không.
Còn nếu hỏi ngược lại những người ô sin hạnh phúc này có muốn trở thành những ông bà chủ bất hạnh không thì sẽ có đến 90% họ sẽ trả lời là có. Thành ra việc đánh giá mức độ hạnh phúc, lạc quan chỉ nên xem là một giá trị tương đối.
Tìm hiểu cơ sở dùng để đo chỉ số hạnh phúc, tôi thấy các nhà điều tra dựa trên 3 yếu tố là: tuổi thọ người dân, mức độ thỏa mãn (ít phản kháng) và ảnh hưởng đến môi trường (ecological footprint). Do đó, vì Mỹ, Âu, Úc có dân chủ, lại có khuynh hướng tiêu thụ quá nhiều năng lượng...nên họ không thể có hạnh phúc như dân Bắc Triều Tiên? Tôi cho rằng đây là một kết luận vô cùng "ngu xuẩn" của các nhà trí thức thích...làm dáng xã hội và bị các chính trị gia lợi dụng trắng trợn cho mục đích riêng tư.
Hạnh phúc hay lạc quan là trạng thái cảm nhận theo thời điểm, theo tình thế, theo triết lý sống cá nhân, theo tâm lý học đám đông và là một đo lường hết sức trừu tượng.
Nhà báo Thu Hà: Thưa Luật sư Nguyễn Ngọc Bích, ông có chia sẻ với những nhận xét trên của TS. Alan Phan không?
LS. Nguyễn Ngọc Bích: Tôi cũng nghĩ như vậy! Vì thực sự ra lạc quan là trạng thái tình cảm ngắn hạn, trước một biến cố nào đó, nhìn thấy như thế nào, lạc quan hay là bi quan. Hạnh phúc là vấn đề hoàn toàn khác, hạnh phúc đòi hỏi một sự sung mãn về tinh thần vật chất, về tình dục, hiện tại, tương lai, và vì những yếu tố ấy nó sẽ kéo dài và mỗi người sẽ ở trong vị trí và tự khẳng định mình. Hạnh phúc là cái mình cảm thấy thôi mà mình cảm thấy những yếu tố kia mình hài lòng thì mới có thể nói là hạnh phúc.
Với con số cuối năm vừa rồi báo The Economist họ có nói đến hạnh phúc đó, những người 40 tuổi thì hạnh phúc hơn những người 30 tuổi, thế thì họ mới bàn, họ bàn về quốc gia giàu có, hạnh phúc làm sao, nhưng điều quan trọng mà tôi tìm ra đó là hạnh phúc còn phụ thuộc vào: phái nam hay phái nữ, nhân cách, hoàn cảnh bên ngoài và tuổi tác.
Cho nên giữa hạnh phúc và lạc quan khác nhau.
Dẫn chứng, với kết quả người Việt Nam có chỉ số lạc quan, hạnh phúc cao, tôi có mấy lưu ý sau:
Thứ nhất, người đi thu thập tin đó là người Việt Nam hay là người nước ngoài thì tâm lý cũng đã khác nhau rồi;
Thứ hai, như anh Chương nói tới vấn đề chọn mẫu; và thứ ba là văn hóa sống. Ở quốc gia như Việt Nam thường có cảm giác nhiều khi người ta không nói đúng như những gì đang nghĩ. Có thể trong phạm vi hẹp người ta bộc bạch thật lòng với nhau; mở rộng phạm vi giao tiếp một chút thì người ta lại tỏ ra tế nhị, kín đáo; và, nếu được một tổ chức hỏi thì nhiều người lại càng cân nhắc kỹ lưỡng khi ăn nói.
Luật sư Nguyễn Ngọc Bích. |
Tôi nói giữa lạc quan và hạnh phúc khác nhau lắm là như vậy đấy.
Ông Trần Sĩ Chương: Nói như anh Bích, cảm giác lạc quan phải có độ dài nhất định thì mới có điều kiện cụ thể để cấu thành hạnh phúc. Nhưng nếu phân tích trạng thái vui buồn của mấy người đầu cơ bất động sản sẽ thấy một thực tế đáng lưu ý.
Giả dụ, mấy năm vừa rồi, giá nhà đất lên rầm rầm, các ông đầu cơ bất động sản sẽ rất lạc quan vì có thể kiếm bộn tiền. Nếu giá cứ lên tiếp thì không nói làm gì, nhưng bất ngờ qua một đêm, giá bất động sản đảo chiều đi xuống thì chắc chắn cái cảm giác lạc quan của các ông ấy cũng ngay lập tức đảo chiều xuống theo.
Từ đó sẽ thấy yếu tố lạc quan tạo nên hạnh phúc không có giá trị bền vững; yếu tố "biết đủ là đủ" có lẽ có giá trị tạo nên hạnh phúc bền vững hơn.
TS. Nguyễn Tường Bách: Từ cách lý giải của anh Chương, tôi có suy nghĩ: Liệu một quốc gia như Bangladesh có thể đột phá để trở nên giàu có hơn trong một vài năm tới không? Cuba liệu có tạo ra mức tăng trưởng cao hơn trong thời gian ngắn không? .... Chắc là không, vậy tại sao người dân các nước đó vẫn có cảm giác hạnh phúc, lạc quan? Hay, một quốc gia như Bắc Triều Tiên nếu được hỏi sẽ thế nào? Biết đâu chỉ số hạnh phúc đo được cũng rất cao?....
Từ những câu chuyện có thực đó, tôi đành phải nghĩ thế này: phải chăng sự giàu có được định nghĩa một cách khác nhau. Đa số cho rằng giàu có là dồi dào về tiền của. Nhưng ai đó đã nói một điều mà tôi rất tâm đắc, là giàu tiền chưa chắc đã là giàu. Phải chăng, sự ít nhu cầu, ít đòi hỏi mới là sự giàu có? Phải chăng đó là nguồn gốc tại sao các nước Nam Mỹ, Á Châu, trong đó có nước ta chiếm vị trí cao trong bảng xếp hạng hạnh phúc?
TS Alan Phan: Tôi cũng nghĩ khi người ta ít đòi hỏi, ít nhu cầu thì ít bị thất vọng. Tuy nhiên, có một mẫu số chung cho những nước chiếm thứ hạng cao trong bảng xếp hạng chỉ số hạnh phúc: đó là vấn đề văn hóa.
Cách nay nhiều năm tôi thấy bảng xếp hạng chỉ số phát triển kinh tế , trong nhóm giàu có là Nhật, Hàn, Đan Mạch.... Và nghèo nhất các nước thuộc châu Phi... Nhưng nếu xét theo tiêu chí hạnh phúc thì bảng này bị đảo ngược lại. Rõ ràng, Nhật bị coi là quốc gia có số vụ tự tử nhiều nhất, nếu ai từng qua Nhật sẽ thấy người dân khá nghiêm túc, ít khi cười. Trong khi đó, ở bên châu Phi, người ta cười hát cả ngày. Cười nhiều thì ít bức xúc hơn. Có lẽ cảm giác thỏa mãn còn có cả yếu tố văn hóa, gien di truyền....
Ông Trần Sĩ Chương: Đương nhiên. Vừa rồi TS. Alan Phan đã dẫn chứng câu chuyện ở Hongkong. Vì sao các ông chủ người Hongkong kém vui hơn người giúp việc, bởi vì họ có nhiều thứ phải suy tư hơn, lo toan hơn, áp lực hơn. Những người giúp việc làm những việc giản đơn, cuối tháng lĩnh lương, có gì mà phải stress.
Tôi vẫn cho rằng, cảm giác hạnh phúc hay lạc quan là cảm nhận cá nhân không thể đo lường được, nó tùy thuộc phần lớn vao trạng thái, hoàn cảnh của mỗi người, chính phủ chi có một vai trò phụ, ngoại trừ khi chính phủ làm cho môi trường sống hàng ngày quá bi đát.
Đôi nét về khách mời
Ông Nguyễn Tường Bách có trên 40 năm sống và làm việc ở CHLB Đức.
Không chỉ là một tiến sĩ ngành vật lý, rồi trở thành một doanh nhân xuất nhập khẩu thiết bị công nghiệp, cái tên Nguyễn Tường Bách còn được mọi người biết đến trên cương vị một người viết văn, dịch thuật nổi tiếng.
Năm vừa rồi TS. Nguyễn Tường Bách đã quyết định về sống và làm việc tại Việt Nam. |
Ông Alan Phan là Chủ Tịch Quỹ Đầu Tư Viasa tại Hong Kong và Shanghai. Du học Mỹ từ năm 1963, ông đã làm việc tại nhiều công ty đa quốc gia ở Wall Street và phát triển công ty Hartcourt của mình thành một tập đoàn niêm yết trên sàn Mỹ với thị giá hơn 700 triệu dollars.
Ông sống và làm việc tại Trung Quốc từ 1999. TS. Phan tốt nghiệp BS tại Penn State (Mỹ), MBA tại American Intercontinental (Mỹ), Ph.D tại Sussex (Anh) và DBA tại Southern Cross (Úc). |
Ông Trần Sĩ Chương là một nhà đầu tư cá nhân trong các lĩnh vực Y tế, công nghệ thông tin, nhân sự, tư vấn đầu tư, vận chuyển, thiết kế và quản lý xây dựng.
Với 20 năm kinh nghiệm tư vấn quản trị tài chính và chiến lược doanh nghiệp tại châu Á, ông đã viết nhiều bài phân tích về: đầu tư nước ngoài, phát triển doanh nghiệp, chính sách kinh tế đổi mới, tài chính-ngân hàng, quan hệ Việt-Mỹ và về các doanh nghiệp nhiều tiềm năng đang nổi lên ở Việt Nam.
Ông tốt nghiệp trường U.C Berkeley School of Engineering, The London School of Economics và The Johns Hopkins University School of Advanced International Studies. |
Luật sư Nguyễn Ngọc Bích đang điều hành văn phòng luật DC Law tại TP. Hồ Chí Minh. Ông là luật sư tư vấn cho nhiều công ty tên tuổi và được nhiều doanh nhân trong cũng như ngoài nước nhắc đến với sự kính trọng.
Ngoài ra, ông còn tham gia giảng dạy về kinh tế thị trường ở nhiều trường đại học và địa phương. Những trăn trở của ông được viết trong nhiều cuốn sách và bài báo sắc sảo về kinh tế, kinh doanh, giáo dục, triết học... đã thu hút được một số lượng lớn độc giả.
Ông Nguyễn Ngọc Bích tốt nghiệp cử nhân Trường Luật Sài Gòn năm 1972 và sau đó làm thạc sĩ tại trường Luật Harvard. | |
Có một nghịch lý là nhiều quốc gia chậm phát triển có chỉ số hạnh phúc vượt trội các quốc gia tiên tiến có nền kinh tế phát triển. Tuy nhiên, người dân tại các quốc gia có chỉ số hạnh phúc cao vẫn có nhu cầu tìm đến và xin được định cư ở những quốc gia có chỉ số hạnh phúc thấp. Nên hiểu nghịch lý này như thế nào? Đây cũng là nội dung thảo luận tại kỳ 2 cuộc tọa đàm, mời quý vị đón đọc. Bài viết thảo luận xin gửi về địa chỉ: tuanvietnam@vietnamnet.vn
Tranh minh họa: DNSGCT, SGTT